مجمل التواريخ و القصص

نسخه برگرداني از مجمل التواريخ و القصص در مجموعه تاريخ علم، فرهنگ و تمدن دوره اسلامي منتشر شد:  

دومين شماره از مجموعۀ تاریخ علم، فرهنگ و تمدن دورۀ اسلامی با نسخه برگرداني از مجمل التواریخ و القصص(تألیف سال 520 هـ.ق.) از روی نسخۀ کهن کتابخانۀ دانشگاه هایدلبرگ، ش118، مورّخ سدۀ 9 هـ.ق. به کوشش دکتر یوسف بیگ‌باباپور منتشر شد. طبق آنچه مقدمه نويس در مقدمه ياد كرده، ظاهراً قدیمی ترین نسخۀ شناخته شده از مجمل التواریخ و القصص، متعلق به کتابخانۀ دولتی برلین است که تاریخ کتابت آن به 751ق. می رسد. این نسخه اول بار توسط مرحوم ایرج افشار و محمود امیدسالار در سال 1379ش. در تهران به صورت عکسی منتشر شد. در زبان فارسی، دربارۀ این کتاب بهترین معرفی از سوی علامه محمد قزوینی صورت گرفت، ملحق بر اوراق عکسی از نسخۀ پارس (مکتوب 813ق) که ایشان برای کتابخانۀ ملی ایران، به سفارش دولت تهیه کرده بود. اکنون آن نسخه در کتابخانۀ ملی محفوظ است (نک: فهرست نسخه های عکسی کتابخانۀ ملی، ج2، ص278) و مرحوم محمدتقی بهار اساس چاپ خود را بر همین عکس قرار داد و مقدمۀ قزوینی را در چاپ خود نقل نمود. همچنین همین مقدمه در بیست مقالۀ قزوینی (ج2، ص167-179) نیز منتشر شده است. ملک الشعرای بهار نیز در مقدمۀ خود اطلاعات مفیدی را از متن استخراج کرده و مخصوصاً مشخصات سبک شناسی و رسم الخطی نسخه را در گفتار خود تصریح داشته است. کارل استوری در کتاب ادبیات فارسی خود، سوابق نوشته های خاورشناسان دربارۀ این کتاب را یادآور شده است(نک: چاپ لندن: 1929م. ج1، ص67-68 و 1229). همچنین یادآور شده که شارل شفر در سال 1892م. و بارتولد در سال 1900 و 1928م. بخشهایی از آن متن را در تحقیقات خود نقل نموده اند. اما آنچه فهرست نگاران دربارۀ مجمل التواریخ و القصص نوشته اند، برخی چنین اند: نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی پاریس، مورّخ 813ق. که ادگار بلوشه در فهرست خود (ج1: 1905م.) آن را معرفی نموده است. نسخۀ چستر بیتی (دوبلن- ایرلند) به شمارۀ 322، مورّخ 823ق. که از آغاز افتادگی دارد، در جلد سوم فهرست آنجا معرفی شده است. نسخۀ خطی کتابخانۀ دانشگاه هایدلبرگ که توسط J. Berenbach در ضمن معرفی نسخه های شرقی دانشگاه مزبور (1928م.، ج1، ص233) معرفی شد. این نسخه به شمارۀ p/118 بوده و مورّخ 900ق./ 1500م. دانسته شده است. تعداد اوراق آن 291 برگ است. سپس سیف الدین نجم آبادی همین نسخه را در فهرست نسخه های فارسی کتابخانۀ دانشگاه هایدلبرگ به نام «Die Persichen Handschriften der Universitatbibliothek Heidelberg, 1990, pp22-23» معرفی کرده است. این نسخه به خط نسخ کهن و با سرلوح مذهّب در صفحه عنوان و آغاز کتاب، و نیز دارای سه یادداشت تملک افرادی از عثمانی است.   اين كتاب در 550 صفحه در ضمن مجموعۀ تاریخ علم، فرهنگ و تمدن دورۀ اسلامی (شماره 2) به كوشش دكتر يوسف بيگ‌باباپور، از سوي انتشارات سفير اردهال در 110 تيراژ، به قيمت (چاپ سياه و سفيد) 25000 تومان و (چاپ رنگي) 150000 تومان (خارج از ايران 70 دلار) در بهار 1392 شمسي منتشر شده است. مجموعه تاريخ علم فرهنگ و تمدن دوره اسلامي، كوششي است تازه در انتشار نفايس متون و نسخ خطي به صورت فاكسميله (چاپ عكسي) كه توسط دكتر يوسف بيگ‌باباپور (به عنوان دبير مجموعه) و انتشارات سفير اردهال در تهران راه اندازي شده و امسال چندين مجلد آن منتشر خواهد شد.  

كهن‌ترين نسخه از تحرير عربي عجايب المخلوقات قزويني

كهن‌ترين نسخه از تحرير عربي عجايب المخلوقات قزويني منتشر شد: 

نسخه برگردان كهن‌ترين متن شناخته شده از تحرير عربي عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات زكرياي قزويني (متوفی 682هـ.ق.) در اولين شماره از مجموعۀ تاریخ علم، فرهنگ و تمدن دورۀ اسلامی، از روی کهن‌ترین نسخۀ موجود شناخته شده، نسخۀ کتابخانۀ مونیخ، ش464، مورّخ 678هـ.ق. به کوشش دکتر یوسف بیگ‌باباپور از سوي انتشارات سفير اردهال در تهران منتشر شد. زکریا بن محمد بن محمود انصاری کمونی (یا کوفی) قزوینی، عالم، ادیب، قاضی، فقیه، محدث، مورخ، جغرافیدان، گیاه‌شناس و جانورشناس بزرگ ایرانی است. نسخۀ حاضر که به عنوان قدیمی‌ترین نسخه ای است که از زمان حیات مؤلف مانده و گویا زیر نظر او تهیه شده، و از اهمیت زیادی برخوردار است. يكي از دلایل رواج فراوان كتاب قزويني به دليل اين است كه اين اثر از جمله كتابهاي معدود غرايب است كه با تصوير زينت يافته است و به جز تصويرها و جدولهاي نجومي، مينياتورهايي دارد كه گاه در كمال خوبي و دقت است، چنانكه در نسخۀ مونيخ (نسخۀ حاضر) می‌توان ديد. اگر چه بعضي تصويرهاي جانوران و اقسام وحوش خيالي است، ولي در بعضي موارد مينياتورها به توضيح مسائلي مهم، از قبيل تاريخ تصوير ستارگان و پاره‌اي مسائل تاريخ طبيعي، كمك مي‌كند. سرانجام اين نكته نيز در خور دقّت است كه همۀ نسخه‌هاي خطي قزويني همچون مؤلفات كيهانشناختي متأخّر حراني و ابن الوردي با يك نقشۀ مدوّر جهان از نوع نقشه اصطخري همراه است. كتاب عجايب المخلوقات از رايج‌ترين كتب نثر مصور است. قديمترين نسخۀ خطی این کتاب در کتابخانۀ مونيخ، به شمارۀ 464 (عرب) موجود است كه تاريخ آن به سال 678هـ. /1280م. مي‌رسد، يعني هنگامي كه مؤلف در قيد حيات و در شهر واسط بوده و  در آنجا به شغل قضاوت مشغول بوده است. این نسخه با تصويرهاي مينياتوري مزيّن است. جالب آنكه غالب دانشوران حشره‌شناسي پنداشته‌اند كه گويا اين تصويرها زير نظر خود قزويني آماده شده است. اين كتاب به عنوان اولين شماره از مجموعه تاريخ علم فرهنگ و تمدن دوره اسلامي، به كوشش و با مقدمه دكتر يوسف بيگ‌باباپور، در 600 صفحه به همراه فهرست مطالب متن، به قيمت (چاپ سياه و سفيد) 25000 تومان و (چاپ تمام رنگي) 150000 تومان (و خارج از ايران 70 دلار) در تيراژ 110 نسخه از سوي انتشارات سفير اردهال در تهران در بهار 1392شمسي به عنوان چاپ اول منتشر شده است. مجموعه تاريخ علم فرهنگ و تمدن دوره اسلامي، كوششي است تازه در انتشار نفايس متون و نسخ خطي به صورت فاكسميله (چاپ عكسي) كه توسط دكتر يوسف بيگ‌باباپور (به عنوان دبير مجموعه) و انتشارات سفير اردهال در تهران راه اندازي شده و امسال چندين مجلد آن منتشر خواهد شد.