كهنترين نسخه از تحرير عربي عجايب المخلوقات قزويني
كهنترين نسخه از تحرير عربي عجايب المخلوقات قزويني منتشر شد:
نسخه برگردان كهنترين متن شناخته شده از تحرير عربي عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات زكرياي قزويني (متوفی 682هـ.ق.) در اولين شماره از مجموعۀ تاریخ علم، فرهنگ و تمدن دورۀ اسلامی، از روی کهنترین نسخۀ موجود شناخته شده، نسخۀ کتابخانۀ مونیخ، ش464، مورّخ 678هـ.ق. به کوشش دکتر یوسف بیگباباپور از سوي انتشارات سفير اردهال در تهران منتشر شد. زکریا بن محمد بن محمود انصاری کمونی (یا کوفی) قزوینی، عالم، ادیب، قاضی، فقیه، محدث، مورخ، جغرافیدان، گیاهشناس و جانورشناس بزرگ ایرانی است. نسخۀ حاضر که به عنوان قدیمیترین نسخه ای است که از زمان حیات مؤلف مانده و گویا زیر نظر او تهیه شده، و از اهمیت زیادی برخوردار است. يكي از دلایل رواج فراوان كتاب قزويني به دليل اين است كه اين اثر از جمله كتابهاي معدود غرايب است كه با تصوير زينت يافته است و به جز تصويرها و جدولهاي نجومي، مينياتورهايي دارد كه گاه در كمال خوبي و دقت است، چنانكه در نسخۀ مونيخ (نسخۀ حاضر) میتوان ديد. اگر چه بعضي تصويرهاي جانوران و اقسام وحوش خيالي است، ولي در بعضي موارد مينياتورها به توضيح مسائلي مهم، از قبيل تاريخ تصوير ستارگان و پارهاي مسائل تاريخ طبيعي، كمك ميكند. سرانجام اين نكته نيز در خور دقّت است كه همۀ نسخههاي خطي قزويني همچون مؤلفات كيهانشناختي متأخّر حراني و ابن الوردي با يك نقشۀ مدوّر جهان از نوع نقشه اصطخري همراه است. كتاب عجايب المخلوقات از رايجترين كتب نثر مصور است. قديمترين نسخۀ خطی این کتاب در کتابخانۀ مونيخ، به شمارۀ 464 (عرب) موجود است كه تاريخ آن به سال 678هـ. /1280م. ميرسد، يعني هنگامي كه مؤلف در قيد حيات و در شهر واسط بوده و در آنجا به شغل قضاوت مشغول بوده است. این نسخه با تصويرهاي مينياتوري مزيّن است. جالب آنكه غالب دانشوران حشرهشناسي پنداشتهاند كه گويا اين تصويرها زير نظر خود قزويني آماده شده است. اين كتاب به عنوان اولين شماره از مجموعه تاريخ علم فرهنگ و تمدن دوره اسلامي، به كوشش و با مقدمه دكتر يوسف بيگباباپور، در 600 صفحه به همراه فهرست مطالب متن، به قيمت (چاپ سياه و سفيد) 25000 تومان و (چاپ تمام رنگي) 150000 تومان (و خارج از ايران 70 دلار) در تيراژ 110 نسخه از سوي انتشارات سفير اردهال در تهران در بهار 1392شمسي به عنوان چاپ اول منتشر شده است. مجموعه تاريخ علم فرهنگ و تمدن دوره اسلامي، كوششي است تازه در انتشار نفايس متون و نسخ خطي به صورت فاكسميله (چاپ عكسي) كه توسط دكتر يوسف بيگباباپور (به عنوان دبير مجموعه) و انتشارات سفير اردهال در تهران راه اندازي شده و امسال چندين مجلد آن منتشر خواهد شد.