دكتر يوسف بيگ‌‌باباپور

فهرست مختصر نسخه‌های عکسی پزشکی در کتابخانۀ کویت 

(قسم التراث العربی فی المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب)  

یوسف بیگ‌باباپور*  

درآمد

بی‌گمان هیچ قوم و ملتی از حرفۀ شریف طبّ بی‌نیاز و بری نبوده‌اند. درست است که خاستگاه طبّ یونان بوده، امّا دانشمندان دورۀ اسلامی بدان حدّ و منزلتی در طبّ، اعم از تشریح و تشخیص و درمان بیماری‌ها، و به عبارت دیگر در آناتومی و فیزیولوژی، رسیده‌اند که هیچ‌گاه قابل انکار نبوده و نیست. در این بین حتی بسیاری از مستشرقین و محققین اروپایی نیز صراحتاً بدان معترف شده‌اند. روشن است که تعداد نسخه‌های پزشکی عربی، نسبت به زبان‌های دیگر از جمله فارسی، ترکی و غیره بیشتر است. این مسئله، دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد که اینجا مجال بحث نیست. تقریباً در همۀ کتابخانه‌های معتبر دنیا با نسخه‌های پزشکی عربی و فارسی و احیاناً ترکی، چه به صورت دست‌نویس و چه به صورت عکسی یا میکروفیلم و غیره مواجه می‌شویم. یکی از این کتابخانه‌ها، کتابخانۀ مجلس وطنی کویت است که در بخش تراث عربی آن تعداد261 نسخۀ پزشکی به صورت عکسی نگهداری می‌شود که از مجموع یازده کتابخانۀ معتبر دنیا جمع‌آوری شده است؛ از آن جمله: از کتابخانۀ چستربیتی، 140 نسخه؛ از کتابخانۀ ملی تونس، 34 نسخه؛ از کتابخانۀ ملی مادرید، 22 نسخه؛ از مکتبه‌الاحقاف در تریم یمن، 17 نسخه؛ از کتابخانۀ احمد ثالث در ترکیه، 12 نسخه؛ از دانشگاه ابسالا در سوئد، 13 نسخه؛ از کتابخانۀ ایاصوفیا در ترکیه، 5 نسخه؛ از کتابخانۀ پاریس، 2 نسخه؛ از دارالکتب مصر، 2 نسخه؛ از دانشگاه کمبریج، 1 نسخه، و 13 نسخۀ دیگر از معهد ولکم للطب والصیدله. در ضمن این مجموعه، برخی نسخه‌های نادر و نفیس و گاه منحصر به فرد دیده می‌شوند که از آن جمله‌اند: البیان فی کشف اسرار الطب، از عیان حموی؛ تحفه‌القادم، از مغازلی؛ الایضاح فی اسرار النکاح، از شیزری؛ الزبده فی‌الطب، از جرجانی؛ نزهه الاحباب و معاشره ذوی‌الالباب، از سموأل مغربی. و در این بین از برخی کتب، چندین نسخه وجود دارد، که از آن جمله است: از کتاب قانون 10 نسخه، از کتاب التصریف لمن عجز عن التألیف 9 نسخه، از کامل الصناعه 8 نسخه، و از موجزالقانون و موجز ابن نفیس و ما لایسع الطبیب جهله 4 نسخۀ مختلف. تاریخ کتابت بعضی از نسخه‌ها بسیار کهن است، به طوری که گاه تاریخ کتابتشان گاه به قرن پنجم هجری یا اوایل قرن ششم هجری نیز می‌رسد؛ از آن جمله است: المنقذ من الهلکه، القانون، و منهاج البیان. در آخر یادآور می‌شویم که مختصر حاضر از ضمن فهرست هیا محمد الدوسری و دکتر سامی مکی العانی، که در سال 1405 هجری قمری در کویت به چاپ رسیده بود، استخراج، ترجمه و تنظیم شده است تا در اختیار محققین فهرست‌نگار و مصحّحین و پژوهشگران متون طبّ سنّتی قرار گیرد. روش تنظیم مطالب و اختصارات بدین قرار است که پس از ذکر نام کتاب و مؤلّف و توضیحات لازم، حدود یک سطر از آغاز نسخه ذکر شده، سپس با قید علامت (*) ابتدا تاریخ کتابت نسخه، سپس نوع خط و نام کاتب، تعداد برگ و سطر، و در نهایت داخل [] نام کتابخانۀ مادر که نسخۀ اصل در آنجا نگهداری می‌شود، با ذکر شمارۀ نسخه در کتابخانۀ مادر، و سپس داخل پرانتز شمارۀ نسخۀ عکسی در کتابخانۀ کویت آورده شده است. در مواردی که از یک نسخه، چند مورد وجود داشت، در ذیل یک عنوان، مشخصات هر یک به صورت مجزا ذکر کرده شده است. اما وجه امتیازی که کار حاضر نسبت به نسخۀ عربی آن دارد، چنین است که اولاً سعی شده تا جایی که ممکن است، نسخه‌های خطی موجود از این کتب را در کتابخانه‌های ایران و گاه در برخی کتابخانه های دنیا، شناسایی کنیم و در ذیل هر عنوان بدان فهارس ارجاع دهیم، تا محققین علاقه مند به وجود نسخه هایی از این آثار در ایران واقف شوند؛ ثانیاً سعی شده است که به منابع تراجم و کتابشناسی مرتبط با هر کتاب و مؤلف آن ارجاع داده شود تا زمینۀ تحقیق دربارۀ این آثار میسر گردد. ضمناً بسیاری از مطالبی که در فهرست کویت دیده می شد و وجود آن لازم نمی نمود، حذف گردید تا به صورت مختصر و مفید، فهرستی ارائه گردد که در کمترین زمان، در خلاصه ترین شکل ممکن، بیشترین اطلاعات را بشود از آن گرفت. بسیاری از آثار و اطبای معرفی شده در این فهرست، جزو نادرترین آنهاست که گاه چه از خود اثر و چه از صاحب آن، به ندرت نشانی در کتب تاریخی و منابع تراجم مرتبط یافت می شود؛ لذا معرفی مجدد این آثار ارزشمند پزشکی که غالباً مربوط به سده های پنجم تا نهم هجری هستند، امری لازم و ضروری می نماید. از طرفی نیز روشن است که با توجه به این که فهرست این آثار حدود سی سال پیش در کویت به چاپ رسیده، دست یابی بدان فهرست برای همه به راحتی ممکن نیست؛ چه بسا که چاپ مجدد آن برای اولین بار در ایران بسیار بجا و لازم بوده باشد؛ تا چه افتد و چه در نظر آید. والسلام   

احکام الأدویة القلبیّة مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) (نک: ملک،7/284 و 451؛ آستان،19/12؛ سنا 1/184؛ الهیات مشهد 2/288؛ ملی 7/10؛ و...). آغاز: قال حکیم الوری الشیخ الرئیس... ورد علی امر السید الاجل ان اجمع لمجلسه.                * بی‌تاریخ، نسخ زیبا، 44گ، 13س. [معهد ولکم للطب والصیدله، 73 (209/88)]،(ش1) * 1111ق، نسخ سید مصطفی صفی طبیب، 43گ، 19س. [چستربیتی، 3676]،(ش2) 

اختصار المسائل الطبیة لحنین بن اسحاق مؤلّف: ابوسهل سعید بن عبدالعزیز نیلی نیشابوری (420ق)  (نک: مجلس 19/138و 12/300؛ ملک 5/152 و 7/422؛ وزیری یزد 5/594؛ کشف الظنون 2/1668). آغاز: قال الشیخ... شکا الی جماعه اخوانی صعوبه تحفظهم المسائل المنسوبه الی حنین.                * بی‌تاریخ، نسخ زیبا، 23گ، 19س. [دارالکتب الوطنیه، تونس، 18329 (مجموعه، 463)]،(ش3) 

أدویة الباه مؤلّف: شیخ امام رئیس المرستان سید بدرالدین قیسونی در چند فصل: فصل فی اسباب ضعف الباه وعلامه کل نوع من انواع الضعف، الفصل فی المفردات المضعفه للباه، فصل فی اسباب قوه الباه، فصل فی المفردات والمرکبات من الاغذیه والادویه. آغاز: الحمد لله وکفی، و سلامی علی عباده الذین اصطفی، وبعد فهذه تذکره مبارکه. * بی‌تاریخ، خط مغربی قدیم، 17گ(88-104)، 21س. [کتابخانۀ ملی تونس، 5/18556 (مجموعه، 270/113)]،(ش4)   الأدویة المفردة مؤلّف: ابوبکر حامد بن سمحون (400ق) مؤلّف، اسامی داروها را به ترتیب حروف تهجی نوشته و نام برخی اطبا را نیز ذکر کرده است. نسخۀ حاضر، جزء دوم کتاب و از حرف زاء تا حرف لام را دارد. آغاز: حرف الزای، زنجبیل، قال ابوحنیفه الدینوری الزنجبیل ینبت بالشام.                * بی‌تاریخ، نسخ زیبا، 115گ، 23س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد، 3624 (724/365)]،(ش5)  

الأدویة المفردة مؤلّف: ابن سید الناس نسخۀ نادر؛ نام داروها، به ترتیب حروف تهجی است. کاتب جاهایی که نتوانسته بخواند، خالی گذاشته است. آغاز: هذا تألیف الشیخ الفاضل... التمس منه بعض الافاضل، وهو الشیخ ابوجعفر الهمدانی وضع کتاب.                * بی‌تاریخ، نسخ زیبا، 488گ، 24س. [کتابخانۀ ملی تونس، 18177 (16)]،(ش6)

الأدویة المنجحة مؤلّف: ابراهیم بن ابی سعید طبیب، معروف به علایی کتابی است مجدول که طول آن شش خانه در ذکر اسامی گیاهان و عرض آن در شانزده خانه در ذکر خصوصیات مختلف یک گیاه می باشد. تنظیم اسامی گیاهان نیز به ترتیب حروف تهجی است. آغاز: اوّل ما افتتح به الخطاب واجمل ما ابتدئ به الکتاب التعظیم لذکر الله... وبعد لما کانت الادویه.                * بی‌تاریخ، نسخ زیبا، 118گ، 25س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد، 7 (719/364)]،(ش7) 

أربع عشرة مقالة من کلمات جالینوس فی حیلة البرء مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق (264ق) (نک: مجلس 19/21؛ دانشگاه 15/4157-4159) آغاز: رب اعن، هذا الکتاب هو جوامع اربعه (کذا) عشر مقاله من کلمات جالینوس فی حیله البرء.                * 735ق، نسخ حسن بن علی طبیب، 6گ، 25س. [چستربیتی، 4001 (مجموعه)]،(ش8)   أرجوزة طبیّة مؤلّف: ناصرالدین عبیدالله، معروف به ابن قرقماس اثر دیگری نیز از وی، در کتابخانۀ ظاهریه، با عنوان مختصر فی علاج و دستور لاصلاح المزاج موجود است. آغاز:             یقول راجی عفو رب الناس              نـجـل عـبیـد الله قـرقـمـاس                * 735ق، نسخ حسن بن علی طبیب، 6گ، 21س. [مجموعۀ آل یحیی در تریم، 70 طب (74)]،(ش9)  

أرجوزة (الفوائد والمنافع) مؤلّف: شیخ ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن مسعود بن عمر بن موسی فارسی ارجوزه‌ای است در شصت و سه عنوان و هر عنوان در پنج مبحث در بیماری‌های مختلف و علاج هر یک. آغاز:                     الحمد لله القدیم الباقی              رب العباد وعلی الاطلاق                * بی تاریخ، خط مغربی، 15گ (110-124)، 21س. [کتابخانۀ ملی تونس، 7/18556 (مجموعه270/113)]،(ش10)   أرجوزة فی أعمار العقاقیر المفردة والادویة المرکبة مؤلّف: ابوالفضل محمد بن قاسم عجلانی ارجوزه‌ای است کوتاه در نگهداری داروهای مفرده و مرکبه. آغاز:                     الحمد لله الذی اوجدنا              من عدم و بعدها انجدنا                * بی تاریخ، خط مغربی، 2گ، 23س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5265 (مجموعه90/54)]،(ش11)     أرجوزة فی ترکیب الدواء وجمعه مؤلّف: ابوالفضل محمد بن قاسم عجلانی ارجوزه‌ای است کوتاه در نحوۀ ترکیب دواها. آغاز:                     الـحمد لله مـعـافی الادوا             وکاشف الضر وشافی البلوی                * بی تاریخ، خط مغربی، 3گ، 23س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5265 (مجموعه90/54)]،(ش12)   أرجوزة فی الحمّیات مؤلّف: طبیب ابوموسی هارون بن اسحاق بن عزرون (حدود600ق) ارجوزه‌ای است کوتاه در حکم ذیلی برای ارجوزۀ ابن سینا در انواع تبها و درمان هر یک. آغاز:                     الـحمد لله العلی القادر             الدائم الفرد الحکیم الفاطر                * 1054ق، نسخ حاج زین الدین بن عبدالرحیم حموی، 9گ(37-45)، 18س. [چستربیتی، 5224 (مجموعه)]،(ش14) * بی تاریخ، نسخ، 6گ، 23س. [کتابخانۀ ملّی مادرید، 52654 (مجموعه)]،(ش15)   أرجوزة فی التشریح مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) (نک: ظاهریه (طب) 2/342؛ بروکلمان 1/458 و...) آغاز:                     الـحمد لله علی تهذیبی             وعاصم من الم تهدی بی                * بی تاریخ، خط مغربی، 5گ، 17س. [چستربیتی، 5224 (مجموعه)]،(ش13) * 1099ق، نسخ محمد بن حسن حلال، 4گ، 27س. [چستربیتی، 4012 (مجموعه)]،(ش111)   أرجوزة ابن سینا مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) جزء دوم ارجوزه، با عنوان «العمل وتقسیمه» می باشد. (نک: ملک 5/375؛ مجلس 36/47 و...) آغاز:                     واذا نظمت فی کتاب العلم             فی الطب ما سمعته من نظم                * بی تاریخ، نسخ، 13گ(31-43)، 17س. [چستربیتی، 4513 (مجموعه)]،(ش16)   أرجوزة فی الطبّ (الالفیة) مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) (نک: ملک 1/28؛ ملی 9/449؛ آستان 19/238؛ مرعشی 32/155؛ ظاهریه 1/450؛ کشف الظنون 1/63؛ و...) آغاز:                     الطبّ حفظ صحه برء مرض             من سبب فی بدن عنه عرض                * بی تاریخ، خط مغربی، 51گ، 15س. [چستربیتی، 4514 (مجموعه)]،(ش17) * 1054ق، نسخ حاج زین العابدین عبدالرحیم حموی، 23گ، 18س. [چستربیتی، 5224 (مجموعه)]،(ش18) * بی تاریخ، خط مغربی، 28گ، 26س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5345 (98/54)]،(ش19)   أرجوزة فی صحة الاجساد مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) در آغاز نسخه، کاتب آن را به رازی نسبت داده است. (نک: ظاهریه (الطبّ) 2/26) آغاز:                 یقول راجی ربه ابن سینا              ولم یزل بالله مـسـتـعـیـنـا                * 1054ق، نسخ حاج زین العابدین عبدالرحیم حموی، 5گ(45-49)، 18س. [چستربیتی، 5224 (مجموعه)]،(ش20)   أرجوزة فی الطبّ مؤلّف: ناشناخته در چند باب: الباب الاوّل فی مقدمه الکتاب، الثانی فی معرفه الامراض، الثالث فی معرفه الاعراض والمقاصد و... آغاز:                 الحمد لله جزیل النعم              مصور الخلق وباری النسم                * بی تاریخ (انجام افتاده)، نسخ، 47گ، 12س. [چستربیتی، 5114]،(ش21)   أرجوزة فی صحة الاجساد مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (311ق) در چند فصل: فصل فی فضل الطب واهله، فصل فی وصف الطب وحاله، و... . آغاز:                    الحمد لله الذی برانا              ورکب العقول والاذهانا                * 1054ق، نسخ حاج زین العابدین عبدالرحیم حموی، 8گ(29-37)، 18س. [چستربیتی، 5224 (مجموعه)]،(ش22)   الأسباب والعلامات فی الطبّ مؤلّف: شرف الدین ابوعبدالله محمد بن یوسف ایلاقی نیشابوری (460ق) صاحب خلاصه القانون و الفصول الایلاقیه. (نک: مجلس 12/300؛ ملک 1/692؛ کشف الظنون 1312؛ هدیه العارفین 2/71 و...) آغاز: فصل فی الاستدراک علی احوال الدماغ العارضه علی الوجه المجمل.                * بی تاریخ، نسخ، 99گ، 15س. [معهد ولکم للطب والصیدله، 32 (215/89)]،(ش23)   الاستبصار فی زوال الفقار مؤلّف: موفق الدین اسماعیل بن هبت الله، معروف به ابن جمیع اسرائیلی (594ق) در سه باب و هر باب در چند فصل: باب اوّل در سه فصل، باب دوم در پنج فصل، باب سوم در دو فصل که دربارۀ بیماری های ستون فقرات بحث می کند. (نک: مرکز احیاء 4/14) آغاز: ان سیدنا القاضی الفاضل الاجل شیخ ... .                * بی تاریخ، نسخ زیبا، 30گ، 17س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه، 2136 (520/306)]،(ش24)   الاسرار الکمینة فی احوال الکنیة کینه مؤلّف: حاج حسین خوجه بن علی بن سلیمان تونسی (1169ق) در یک مقدمه و دوازده مقاله و خاتمه، در درمان و دفع بیماری و عوارض آن. (نک: الاعلام 2/248) آغاز: بسمله، اما بعد، فیقول العبد الفقیر ... انه سبق لی محنه ببلاد الافرنج واجتمعت مع بعض.                * 1184ق، خط مغربی زیبا، 12گ، 18س. [کتابخانۀ ملّی تونس، 4205 (مجموعه، 452)]،(ش25)   الاسطقسات علی رأی بقراط مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق (264ق) (نک: مجلس 19/21 و 2/60؛ دانشگاه 14/4016-4020) آغاز: انه لما کان الاسطقس اقل جزءا مما هو اسطقس وکان الجزء الذی هو اقل الاجزاء فیما.                * بی تاریخ، نسخ، 44گ، 17س. [کتابخانۀ ایاصوفیای ترکیه، 3701 (مجموعه، 465/294)]،(ش26)   الأغذیة مؤلّف: ابوبکر عبدالعزیز بن محمد بن عبدالعزیز انصاری اربولی در هشت باب: 1. فی ذکر الحبوب، 2. فیما تکسبه الحبوب من الحنطه والصنعه، 3. فی اللحوم، 4. فی لحوم الطیر، 5. فیما تکسبه اللحوم من الطبخ والصنعه، 6. فی فوائد الکوامخ 7. فی ذکر الالبان، الثامن فی الفواکه الرطبه والیابسه. آغاز: الحمد لله مفهم الحکمه ومتمم النعمه... اما بعد، فانه لما کان للانسان وجودان.                * 1414م.، خط مغربی غریسه دال اشترالیه، 18گ، 21س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5240 (مجموعه، 126/61)]،(ش27)   الأغذیة و الاشربة فی علم الطب (النجیبیات) مؤلّف: نجیب الدین ابوحامد محمد بن علی بن عمر سمرقندی (619ق) قسم چهارم از نجیبیات سمرقندی است که عنوان اصلی آن الاغذیه والاشربه للاصحاء می باشد. (نک: ملک 7/383؛ آستان 19/31-32؛ مجلس 4/281؛ مرعشی 24/218؛ معجم المؤلفین 11/31) آغاز: الحمد لله رب العالمین... ان الله تبارک وتعالی کما خلق الانسان اعدل مزاجا من جمیع الحیوانات.                * سدۀ 8ق، نسخ، 108گ، 17س. [چستربیتی، 4917]،(ش28)   اقرباذین مؤلّف: ابوالفضل داود بن ابی البیان، حکیم مصری (643ق) در دوازده باب: التریاقات والمعاجین، الجوارشات والاطریفلات، الحبوب والایارجات، الاقراص والسفوفات، الاشربه واللعوقات والمربیات، الفواغر والسعوطات، الاکحال والاشیاف، الحقن، الاطلیه، الادهان، ادویه الفم، ادویه البواسیر آغاز: بسمله، وبعد، هذا الکتاب اقرباذین جمعه الطبیب ... هو اثنا عشر باب.                * 1054ق، نسخ حاج زین العابدین بن عبدالرحیم حموی، 58گ(89-146)، 17س. [چستربیتی، 5224]،(ش29) اقرباذین علی ترتیب العلل مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (311ق) (نک: ملک 7/422؛ مجلس (4)10/1846؛ آستان 19/502؛ مرعشی 22/296 و...) آغاز: ادویه علل الرأس، حب القوقایا من تألیف محمد بن زکریا النافع من الصداع.                * 941ق، نسخ، 69گ، 20س. [کتابخانۀ ملی تونس، 18495 (464)]،(ش30)   اقرباذین فی علم طب الخیل مؤلّف: ناشناخته بیطره ای است در یکصد و هشتاد و سه باب، در بیماری های اسبان و کیفیت مداوای آنها، که به گفتۀ مترجم از زبان ارمنی به عربی ترجمه شده است. آغاز: اقراباذین ... یشتمل علی معرفه جیاد الخیل ومعالجات امراضها وکان هذا الکتاب بخط الارمنی.                * سدۀ 7ق، نسخ، 105گ، 17س. [چستربیتی، 3889]،(ش31)   اقرباذین من کتاب النهایة فی علم العین مؤلّف: ناشناخته کتابی است در چشم پزشکی و ادویۀ داخله در درمان بیماری های مختلف چشم، که به احتمال زیاد، جزء چهارم از کتاب نهایه الافکار و نزهه الابصار اشبیلی بغدادی (637ق) است که ناسخ عنوان جدید بدان داده است. آغاز: هذا اقراباذین من کتاب النهایه فی علم العین، الجزء الرابع فی الادویه المرکبه المشتمله فی امراض العین.                * 834ق، نسخ احمد بن محمد بن حسین طوسی، 76گ، 13س. [چستربیتی، 3425]،(ش32)   الایضاح فی اسرار النکاح مؤلّف: عبدالرحمن بن نصر شیزری طبری (590ق) در دو جزء: الاوّل فی اسرار الرجال؛ الثانی فی اسرار النساء؛ و هر جزء در ده باب. (نک: کشف الظنون 1/209؛ بروکلمان 1/832؛ الاعلام 3/340) آغاز: الحمد لله الذی خلق الانسان من طین، ثم جعل نسله من سلاله... وبعد فقد اجبت دعوه بعض الاخوان.                * بی تاریخ (انجام افتاده)، نسخ، 16گ، 27س. [چستربیتی، 4001 (مجموعه)]،(ش33)   البیان فی کشف اسرار الطب للعیان مؤلّف: محمد بن احمد بن علی حموی (سدۀ 7ق) به اسم ملک منصور عمر بن علی بن رسول (647ق) در پنج مقاله با مضامین: ذکر صناعت طب، تشریح، حفظ صحّت، ذکر جمیع امراض، و در نهایت، قرابادین ادویه، تألیف شده است. آغاز: قال العبد الفقیر... الحمد لله الاول بلابدایه والاخر بلانهایه... وبعد فلما رأیت ما اشتمل علیه.                * 1034ق، نسخ زیبا، 276گ، 29س. [مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم، 30]،(ش34) * بی تاریخ، نسخ، 287گ، 23س. [مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم، 17]،(ش35)   بیان ماهیة المزاج (رسالة) مؤلّف: ناشناخته در بیان شناخت مزاجهای مختلف و کیفیّت درمان بر حسب مزاج غالب. آغاز: الحمد لله علی افضاله والصلاه علی محمد وآله، هذه رساله مشتمله علی بیان ماهیه المزاج.                * 735ق، نسخ حسن بن علی طبیب، 3گ، 27س. [چستربیتی، 4001 (مجموعه)]،(ش36)   البیزرة مؤلّف: ناشناخته در چند باب، که باب آغاز آن «من مانت له رغبه فی الصید» و باب انجام «ماقیل من الشعر فی الحیوانات» است. آغاز: الحمد لله الذی له فی کل لطیف من قدرته معجز یتفکر فیه.                * سدۀ 4ق، نسخ، 154گ، 13س. [چستربیتی، 3831]،(ش37)   التداوی بالعروق الهندیة مؤلّف: ناشناخته رسالۀ مختصری است در شناخت نبض، بدون عنوان و چنین عبارتی در ضمن مقدمۀ آن دیده شده است. آغاز: الحمد لله وبعد، فان القصد النافع بهذا الکتاب لکل من طلب البرء من اکبر العلل.                * بی تاریخ، خط مغربی، 1گ(227-228)، 21س. [کتابخانۀ ملی تونس، 18556(مجموعه170/113)]،(ش38)   التحفة مؤلّف: اسماعیل بن حسین جرجانی (531ق) در دو جزء: الاوّل فی معرفه الاغذیه النافعه منها والضاره؛ الثانی فی اصلاح ما یجب اصلاحه من الاغذیه. آغاز: المقاله فی معرفه الاغذیه فی اجزاء، الجزء الاوّل فی معرفه الاغذیه النافعه منها.                * 735ق، نسخ حسن بن علی طبیب، 15گ، 27س. [چستربیتی، 4001(مجموعه)]،(ش39)   التحفة القادم مؤلّف: ابوالعباس احمد بن ابی العباس احمد خمیری صقلی تونسی، مشهور به مغازلی (زنده در 727ق) به نام سلطان ابی العباس احمد حفصی(650-727ق) و در یک مقدمه و سه مقاله و یک خاتمه نگاشته است. (نک: معجم المؤلفین 1/273 که وفات او را 820ق دانسته و از آثارش به حفظ الصحه اشاره کرده که بعید است). آغاز: الحمد لله الذی ابدع الکون عن غیر مثال سابق خلق آدم من تراب وجعل نسله من ماء.                * بی تاریخ، خط مغربی، 85گ(142-227)، 21س. [کتابخانۀ ملّی تونس، 18556(مجموعه270/113)]،(ش40) تذکرة الکحّالین مؤلّف: علی بن عیسی کحّال (بعد از430ق) (نک: مجلس 4/274؛ آستان 19/86 -93؛ ملک 1/132؛ دانشگاه 11/2073 و 17/389 و...) آغاز: الباب الاوّل فی اصول ودستورات یعمل علیها فی علاج امراض العین.                * بی تاریخ(انجام افتاده)، نسخ، 36گ، 17س. [چستربیتی، 4002]،(ش42) * 1237ق، نسخ، 105گ، 20س. [چستربیتی، 5416(مجموعه)]،(ش43)   ترتیب اکل الفاکهة (تقدیم الفواکه قبل الاطعمة والاطعمة قبل الفواکه) مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (311ق) (نک: آستان 19/352؛ ملک 7/422؛ سنا 1/19) آغاز: اختلف الناس فی تقدیم الفاکهه وتأخیرها فقالت فرقه ینبغی ان تقدم قبل الطعام.                * 1442م.، خط مغربی غرسیه دال اشترالیه، 5گ، 20س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5240(مجموعه126/61)]،(ش44)   تسهیل المنافع فی الطبّ والحکمة (المحتوی علی شفاء الاجسام وکتاب الرحمة) مؤلّف: ابراهیم بن عبدالرحمن بن علی بن ابی بکر ازرق یمینی (حدود 815ق) در پنج قسم: فی اشیاء من علم الطبیعه، فی تفسیر الحبوب، فیما یصلح للبدن، فی علاج العلل، فی علاج الامراض. آغاز: الحمد لله المتعال عن الانداد المقدس عن الاضداد المنزه عن الاولاد الباقی. * 1096ق، نسخ احمد علی بن محمد جلال، 138گ(172-309)، 28س. [مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم، 68(76)]،(ش45) * 1115ق، نسخ علی بن ابی بکر بن حسن علوی حسینی، 107گ، 25س. [کتابخانۀ نسخ خطی تریم، 81(75)]،(ش46) * بی تاریخ، نسخ، 147گ، 14س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد، 57(737/366)]،(ش47)   التصریف لمن عجز عن التألیف مؤلّف: ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی (404ق) (نک: سنا 1/240؛ ملک 1/140) آغاز: بسمله، فان هذا الکتاب الفته لکم وجعلته مقصورا علیکم مقصودا به نحوکم.                *914ق، نسخ علی بن بیغوت اشرفی، 9گ(الاکیال والاوزان)، 19س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5020(107/56)]،(ش54)                * سدۀ 10ق، نسخ، 241گ، 25س. [چستربیتی، 4009]،(ش49)                * سدۀ 11ق، نسخ، 265گ، 34س. [چستربیتی، 4932]،(ش48)                * 1265ق، نسخ یوسف بن محمد طنیوجی، 145گ، 26س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5028(132/63)]،(ش51) * بی تاریخ، نسخ، 133گ، 21س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5030(133/63)]،(ش52)                * بی تاریخ، نسخ، 87گ، 27س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5029(167/71)]،(ش53)                * بی تاریخ، نسخ، 253گ، 30س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5007(131/63)]،(ش50)                * بی تاریخ، نسخ، 277گ، 13س. [چستربیتی، 3072]،(ش55) التعلیق فی الطبّ مؤلّف: عبدالملک بن زهر عبدالملک اشبیلی (557ق) (نک: عیون الانباء فی طبقات الاطباء 517) آغاز: بسمله، قال ... حفظ الصحه انشاء الله ان تمرس من التمر الهندی عشره دراهم فما یغمره من ماء.                * بی تاریخ، نسخ، 34گ، 32س. [چستربیتی، 4920(مجموعه)]،(ش56)   تقویم الابدان فی تدبیر الانسان فی الطبّ مؤلّف: ابوالحسن یحیی بن عیسی بن علی بن جزله متطبب بغدادی(493ق) (نک: آستان 19/123؛ ملک 8/88؛ مرعشی 1/387؛ سپهسالار 3/492 و...) آغاز: الحمدلله الذی خلق فسوی وامرض فشفی وصلاته علی انبیائه ورسله الاتقیاء.                * سدۀ 6ق، نسخ، 97گ، 30س. [چستربیتی، 5304]،(ش58)                * بی تاریخ، نسخ سید ابراهیم، 57گ، 23س. [معهد ولکم للطب والصیدله، 54 عربی(183/80)]،(ش59)             * بی تاریخ، نسخ، 142گ، 20س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا سوئد، 56(723/364)]،(ش41) * بی تاریخ، نسخ، 85گ، 20س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا سوئد، 8(722/364)]،(ش164)   تقویم الابدان فی الطبّ المألوف المجرب النافع مؤلّف: ناشناخته در فهرست چستربیتی به ابن جزله نسبت داده شده که درست نیست. آغاز: الحمدلله الذی دل علی معرفته بمواقع نعمته وهدی الی ربوبیته.                * سدۀ 10ق، نسخ سید ابراهیم، 7گ، 23س. [چستربیتی، 4013(مجموعه)]،(ش60)   تقویم الادویة المفردة  فیما اشتهر من الاعشاب والعقاقیر و الاغذیة مؤلّف: یوحنّا بن بختیشوع (290ق) (نک: کشف الظنون 1/467؛ طبقات الاطباء 276؛ بروکلمان 4/267) آغاز: ان اول ما افتتح به الخطاب واجل ماابتدی به الکتاب التعظیم لذکر الله.                * بی تاریخ، نسخ حاج مصطفی شمس الدین محمدسعید افندی، 130گ، 19س. [کتابخانۀ ملی تونس، 31(96)]،(ش61)   تلخیص مسائل حنین بن اسحق مؤلّف: ابوسهل سعید بن عبدالعزیز نیلی (420ق) بر طریق سؤال و جواب در تعریف طب و انواع امراض و علاج هر یک.(نک: معجم المؤلفین 4/225) آغاز: ان اول ما افتتح به الخطاب واجل ماابتدی به الکتاب التعظیم لذکر الله.                * بی تاریخ، نسخ، 22گ، 19س. [کتابخانۀ ملی تونس، 4205(مجموعه، 452)]،(ش62)   التلویح الی اسرار التنقیح مؤلّف: فخرالدین محمد بن عبداللطیف بن ثابت خجندی (552ق) خجندی اول بار کتابی نوشته با عنوان تنقیح المکنون الی مباحث القانون، سپس آن را خلاصه کرده و فوایدی بر آن افزوده که همین کتاب است در پنج فن.(نک: ملی 10/418؛ سنا 1/184؛ پزشکی تهران 153؛ کشف الظنون 1/500) آغاز: اذا اتفق مع ذلک ان کان انصباب الصفراء الی الامعاء منقطعا واتفق للامعاء مع ذلک.                * بی تاریخ، نسخ احمد بن احمد بن عبدالله بن نطاع، 152گ، 29س. [چستربیتی، 3144]،(ش63)   التوفیق للطبیب الشفیق (شرح ارجوزة ابن سینا فی الطبّ) مؤلّف: محمد بن اسماعیل بن محمد متطبب (بعد از 988ق) شرحی است مفصل بر ارجوزه در طب ابن سینا. آغاز: الحمدلله المتقن به فایق حکمته البالغه خلق کل شیء المظهر خفی صنعه... وبعد فانه لما جمع شتات.                * 988ق، به خط مؤلف، 180گ، 28س. [کتابخانۀ ملّی تونس، 39(122)]،(ش64)   التیسیر فی المداواة والتدبیر مؤلّف: ابومروان عبدالملک بن زهر اندلسی (557ق) (نک: الاعلام 4/158) آغاز: انی ارید ان اتکلم فی الادویه التی یسهل وجودها ولایتعذر فی اکثر المواطن مکانها.                * 561ق، خط مغربی زیبا، 202گ، 23س. [کتابخانۀ پاریس، 960/2(307/145)]،(ش65)   جامع الغرض فی حفظ الصحة ودفع المرض مؤلّف: امین الدوله ابوالفرج یعقوب بن اسحق کرکی نصرانی، معروف به ابن القف مسیحی (685ق) صاحب الاصول فی شرح الفصول. (نک: مجلس 11/97؛ ملک 1/49؛ دائره المعارف 2/18) آغاز: الحمد لله مقدس الصفات والاسماء ... لماعلمت ماتعبد الله به خلقه من العبادات البدنیه.                * 1830م.، نسخ سبیر صروف، 216گ، 18س. [معهد ولکم للطب والصیدله، 116(179/78)]،(ش66)   الجامع لصفات اشتات النبات (جامع شتات النبات وضروب انواع المفردات من الاشجار والاثمار والحشایش) مؤلّف: ابوعبدالله محمد بن محمد بن عبدالله بن ادریس حسینی تمیمی متطبب (560ق) به ترتیب حروف تهجی تنظیم یافته و در آن مترادفات اسمی داروها به سریانی و یونانی و فارسی و بربری و لاتینی آمده است.(نک: سنا 2/251) آغاز: وبعد، فان ناسا من اهل زماننا یدعون مالا علم لهم به وینسبون الی معرفه الحشائش.                * بی تاریخ(انجام افتاده)، نسخ، 294گ، 24س. [دارالکتب مصر، 1524(310/148)]،(ش67)   الجامع لمفردات الادویة والاغذیة (جامع ابن بیطار) مؤلّف: ضیاءالدین عبدالرحمان بن احمد بن بیطار مالقی (646ق) (نک: سنا 2/251؛ ملی 9/301؛ ملک 1/199؛ دانشگاه 17/47؛ مرعشی15/367؛ مجلس19/15؛ الاعلام4/67 و...) آغاز: الحمد لله الذی اقام بلطف حکمته بنیه الانسان واختصه مما علمه من بدیع البیان.                *801ق، نسخ محمد بن محمد بن احمد بن فرات، 282گ، 36س. [چستربیتی، 3979]،(ش68)                *914ق(جزء دوم)، نسخ علی بن بیغوت اشرفی، 182گ، 19س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5019(106/59)]،(ش69)                *914ق(جزء پنجم)، نسخ علی بن بیغوت اشرفی ، 50گ، 19س. [کتابخانۀ ملی مادرید، 5020(مجموعه)]،(ش70)   جوامع کتاب جالینوس فی البول مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق (264ق) (نک: دائره المعارف 1/79؛ مجلس 12/501؛ گوهرشاد 2/869) آغاز: هذا من کتاب جالینوس فی جوامع البول ترجمه... ان الاشیاء التی بها لون الانسان.                *1010ق، نسخ احمد حسینی انصاری، 10گ(210-219)، 17س. [چستربیتی، 4844(مجموعه)]،(ش71)   جوامع کتاب جالینوس فی الامراض الحادثة فی العین مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق (264ق) (نک: تاریخ نگارشهای عربی، سزگین، ج3، ص 150) آغاز: امراض الجفن الجرب البرد التحجر الالتزاق الشتره الشعیره الشعر الزائد.                *834ق، نسخ، 16گ، 12س. [چستربیتی، 3425(مجموعه)]،(ش72)   جوهر حفظ الصحة فی الطبّ مؤلّف: عبدالرحمن منجم ابن ابی یوسف حافظ در دوازده فصل، در انواع امراض و درمان آنها. آغاز: الحمد لله الذی ابدع العالم بقدرته وحکمته وظهرت.                *بی تاریخ، نسخ زیبا، 98گ، 7س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه، 2010(مجموعه517/306)]،(ش73)   الحاوی فی الطب مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (313ق) جلد دوم از آن است.(نک: مجلس 25/54؛ دانشگاه 17/17؛ ملک 1/251؛ مرعشی 21/135؛ و...) آغاز: القول فی الجماع ومایتعلق به من منافعه ومضاره وانهاض الشهوه.                *سدۀ 6ق، نسخ محمد بن ملابکر، 238گ، 17س. [چستربیتی، 3987]،(ش74)   الحاوی فی علم التداوی مؤلّف: نجم الدین محمود بن الیاس شیرازی (730ق) (نک: آستان 19/144؛ مرعشی 33/17 و 26/147؛ پزشکی تهران 41؛ سنا 1/181؛ مجلس 19/279؛ و...) آغاز: الحمد لله الواحد الماجد السبوح... اما بعد، فلایخفی علی رأی ذوی العقول ان علم الطب اشرف.                *سدۀ 8ق، نسخ، 240گ، 21س. [چستربیتی، 3985]،(ش75)                *بی تاریخ (انجام افتاده)، نسخ، 272گ، 21س. [مجموعۀ الکاف در کتابخانۀ تریم، 16 طب(72)]،(ش75)   الحشائش مؤلّف: دیسقوریدس العین زربی (نک: آستان 19/642-653؛ کاخ گلستان ش2251) آغاز: ...وهو شیاف مامیثا وهو الغرا... وهو غرا المسک.                *بی تاریخ(آغاز و انجام افتاده)، نسخ، 11گ، 13س. [کتابخانۀ ملّی مادرید، 4981 (91/54)]،(ش77)   حقائق اسرار الطبّ مؤلّف: شیخ مسعود بن محمد سجزی طبیب (بعد از 734ق) (نک: دانشگاه 4/749؛ آستان 19/65 و 164؛ سنا 1/184؛ ملک 7/313؛ مجلس 19/270؛ و...) آغاز: الحمد لله علی یادیه المتواتره وصنایعه المتقاطره... وبعد فان العبد... یقول انه لما اتصلت بخدمته.                *925ق، نسخ احمد بن عرفات خطیب، 64گ(14-77)، 19س. [کتابخانۀ ملّی تونس، 18329 (مجموعه463)]،(ش78)                *1113ق، نسخ، 25گ، 25س. [مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم، 67 طب(81)]،(ش79)   حلّ الموجز (شرح الموجز القانون) مؤلّف: جمال الدین محمد بن محمد آقسرایی (779ق) (نک: ملک 1/71؛ دانشگاه 15/4122؛ مرعشی 9/23 و 20/180؛ آستان 19/174؛ و ...) آغاز: الحمد لله رب العالمین... وبعد فان علم الطب علم شریف لشرف موضوعه.                *852ق، نسخ خالد بن محمد علوی، 216گ، 16س. [چستربیتی، 4291]،(ش80)   خواص الاغذیة مؤلّف: یحیی (یوحنا) بن ماسویه (243ق) رساله ای است در خواص اغذیه و میوه ها و گوشت ها و شیرها و اعضای حیوانات و بزرها و غیره. آغاز: الحنطه انه لیس فی جمیع الحبوب احسن ملائمه بحرارته.                *1424م.، خط مغربی غریسه دال اشترالیه، 4گ، 21س. [کتابخانۀ ملّی مادرید، 5240 (مجموعه126/61)]،(ش81)   الخیل والبیطرة مؤلّف: ابوعبدالله محمد بن یعقوب بن اخی حزام خطلی (251ق) (نک: بروکلمان 4/328؛ الاعلام 7/145) آغاز: الحمد لله ولی الحمد واهله مستخلصه لنفسه... اما بعد فانی لم ازل بعد ماوهب الله لی.                *654ق.، نسخ، 160گ، 17س. [چستربیتی، 4161]،(ش82)                *869ق.، نسخ، 146گ، 15س. [چستربیتی، 3319]،(ش83)   الدرة المنتخبة والادویة المجرّبة مؤلّف: نصر بن نصر؛ و یا: ابوالعباس بن احمد بن عیسی برلسی فاسی، معروف به زروق (899ق) در دوازده باب در انواع بیماری و داروها. (نک: کشف الظنون 1/744؛ ایضاح المکنون 3/461؛ الاعلام 1/91) آغاز: الحمد لله الذی فضل نوع الانسان بنطق اللسان وایده بفهم المقصود... امابعد فان ملک هذه الامه.                *بی تاریخ، نسخ، 23گ، 22س. [مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم، 68(77)]،(ش84)   الدستور فی الطب البیمارستانی مؤلّف: ابوالفضل داود بن ابی البیان سلیمان بن اسرائیل اسرائیلی (643ق) در دوازده باب: فی المعاجین والاطریفلات، فی الجوارشات، فی الحبوب، و...، فی المراحم وادویه النواصیر. آغاز: بسمله، هذا دستور یشتمل علی ترتیب الادویه المرکبه المستعمله فی اکثر الامراض.                *1009ق، نسخ ابراهیم مرحومی در مصر، 19گ، 21س. [چستربیتی، 4987]،(ش85)   دفع مضار الابدان بأرض مصر مؤلّف: ابوالحسن علی بن رضوان مصری (453ق) در پانزده فصل در انواع مزاجها و آب و هوا و فصول سال و امراض سایره و نظایر آن که مختصّ مصر است. (نک: بروکلمان 1/484؛ ذیل بروکلمان 1/886) آغاز: قال علی بن رضوان قصدنا ان نلخص الحیه فی دفع مضار الابدان بأرض مصر ویجب ضروره.                *سدۀ 9ق، نسخ، 41گ، 15س. [چستربیتی، 5059]،(ش86)   الدواء النافع فی بیان ما فی الفصد والحجامة من المضار والمنافع مؤلّف: محمد بن احمد بن یحیی بن جارالله مشحم (1181ق) (نک: معجم المؤلفین 8/245؛ الاعلام 6/14) آغاز: بسمله، حمدله، وبعد فلما کان التداوی من السنن المأثوره والشمایل النبویه المسطوره.                * 1124ق، نسخ طه بن عبدالله بن محمد جبری اصابی، 92گ، 9س. [چستربیتی، 4239]،(ش87)   الذخیرة فی علم الطبّ مؤلّف: ابوالحسن ثابت بن قره صابی حرّانی (288ق) (نک: آستان 19/196-198؛ ملک 1/322؛ مجلس 2/95؛ ظاهریه، طب/230) آغاز: بسمله، کناش ثابت بن قره المسمی الذخیره فی علم الطب وهو یشتمل علی مایحتاج الیه.                * 650ق، نسخ، 83گ، 24س. [چستربیتی، 4128]،(ش89)                * سدۀ 8ق، نسخ زیبا، 214گ، 17س. [چستربیتی، 4935]،(ش88)   الرحمة فی الطبّ والحکمة مؤلّف: محمدمهدی بن علی بن ابراهیم صبیری یمنی مهجمی مقری (815ق) (نک: ملی 9/166؛ دانشگاه 13/3217؛ پزشکی تهران 370؛ ذیل بروکلمان 2/252؛ معجم المؤلفین 13/29) آغاز: الحمد لله الذی اخترع جمیع الموجودات وانهی الی الوجود الکائنات... وبعد هذا کتاب مختصر.                * 1266ق، نسخ عبدالسلام بن عبدالسلام بن محمد، 23گ، 22س. [چستربیتی، 4130(مجموعه)]،(ش90)                * بی تاریخ، نسخ، 26گ، 24س. [کتابخانۀ ملی تونس، 4205(مجموعه452)]،(ش91)   الرسالة الشفیة فی الادویة المرکبة مؤلّف: موفق الدین اسماعیل بن هبه الله بن جمیع اسرائیلی (594ق) مختصری است در ادویۀ مرکبه مهمّه و طریق ساختن آنها. (نک: دائره المعارف 1/15) آغاز: بعد الحمد... وهو یبدأ من دواء منها بذکر منافعه وافعاله ثم تتلو ذلک بذکر اخلاطه.                * بی تاریخ، نسخ، 5گ، 17س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه، 2136(مجموعه520/306)]،(ش92)   الرسالة الفاضلیة (مقالة فی السموم) مؤلّف: ابوعمران موسی بن عبدالله بن میمون قرطبی اسرائیلی (601ق) در دو «نوع»: النوع الاوّل فی نهش الهوام؛ النوع الثانی فیمن تناول شیئا من السموم.(نک: بروکلمان 1/644 و 490) آغاز: قال الشیخ ... قد شهر فی اعصارنا وفی اقلیمنا هذا بل فی عده أقالیم سیره مولانا.                * بی تاریخ، نسخ، 15گ، 23س. [چستربیتی، 4014(مجموعه)]،(ش93)   رسالة فی تدبیر الصحة وتدبیر المرضی ووصایا نافعة مؤلّف: ابوعمران موسی بن عبدالله بن میمون قرطبی اسرائیلی (601ق) در چهار فصل: فی تدبیر الصحه، فی تدبیر المرضی، فی تدبیر مولانا...، یشتمل علی فصول تجری مجری الوصایا. آغاز: ... وبعد فقد ورد علی الملوک الاصغر... الامر العالی الملکی الافضل اعلاه وایده.                * 970ق، نسخ، 20گ، 15س. [چستربیتی، 4015]،(ش94)   رسالة فی تعریف الطبّ مؤلّف: ناشناخته رساله ای است در تعریف طبّ، برگرفته از قانون ابن سینا. آغاز: سبحان الذی خلق الافلاک والعناصر وابدع الاعراض والجواهر واظهر حکمته بخلق الناس.                * 1112ق، نسخ سید مصطفی صفی طبیب، 8گ، 17س. [چستربیتی، 3676(مجموعه)]،(ش95)   رسالة فی الحدود الطبّیة مؤلّف: ناشناخته در ده باب، در انواع بیماری ها و تب ها و علاج ها و اطعمه و اشربه و اوزان و قرابادینات و غیره. آغاز: الصداع وجع الرأس کله الشقیقه وجع احد شقیه البیضه صداع یورث.                * بی تاریخ، نسخ، 24گ، 15س. [چستربیتی، 4001(مجموعه)]،(ش96)   رسالة فی ذکر عدد الامعاء مؤلّف: ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) به قول استاد کورکیس، این نسخه، نسخۀ منحصر به فردی است.(نک: ذخائر التراث العربیه (2)2/201) آغاز: قال شیخ الرئیس ابوعلی بن سینا فی عهد عاهده الله مع نفسه.                * 1112ق، نسخ سید مصطفی صفی طبیب، 4گ، 18س. [چستربیتی، 3676(مجموعه)]،(ش97)   رسالة فی الطبّ مؤلّف: ناشناخته در سی باب، که از آغاز تا اواسط فصل دهم آن افتاده، و باب یازدهم «فی الادویه التی تبغض الرجال الی النساء والنساء الی الرجال» و باب سی ام «فی ذکر الشمام» می باشد. آغاز: ... وقال انه مرض نفسانی ومنهم من قال انه هم نفوس فارغه ومن الاطباء.                * بی تاریخ(آغاز افتاده)، نسخ، 15گ، 19س. [چستربیتی، 4803(مجموعه)]،(ش98)   رسالة فی الطبّ مؤلّف: امین الاطباء محمّد مغربی تونسی (سدۀ 12ق) آغاز: ومن ابوابها المنقوله عن الطبیب المشهور محمد المغربی... علاج السوداء ووجع المعده والخفقان.                * بی تاریخ، نسخ، 5گ، 17س. [کتابخانۀ ملّی تونس، 4205(مجموعه452)]،(ش99)   رسالة فی الطبائع مؤلّف: ناشناخته رساله ای است در شناخت طبایع، بدون عناوین فصول، در «المنقیات للدم والمراره، فی الادویه النافعه و...». آغاز: بسمله، اعلم ان جسم الانسان مرکب علی اربع طبائع من اربعه اجزاء.                * بی تاریخ، خط مغربی، 18گ، 21س. [کتابخانۀ ملّی تونس، 18556(مجموعه270/113)]،(ش100)   رسالة فی العلة المعروفة بالدوار مؤلّف: موفق الدین اسماعیل بن هبت الله اسرائیلی، معروف به ابن جمیع (594ق) در هفت فصل: الاوّل فی ماهیه الدوار وحده؛ الثانی فی اسباب الدوار؛ ... السابع فی تدبیر من یعتریه الدوار کثیرا. آغاز: قال هبه الله لما کانت الحضره العالیه ... وکانت قدتقدمت علی مملوکها وعبدها.                * بی تاریخ، نسخ مشکول، 38گ، 17س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه، 2136(مجموعه520/306)]،(ش101)   رسالة فی الفصد مؤلّف: ناشناخته (نک: معجم المؤلفین 8/200) آغاز: ذکر العروق المفصوده وذکر علاجها وضبط ادویتها، فاما منافع العروق المفصوده.                * 839ق، نسخ یحیی بن علی حکیم عنبری، 3گ(103-105)، 15س. [چستربیتی4999]،(ش102)   رسالة فی القولنج مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (428ق) (نک: آستان 19/227؛ ملک 7/422؛ دانشگاه 4/800؛ مجلس (4)10/1890؛ و...) آغاز: الحمد لله رب العالمین... وبعد فقد خاطبنی سیدنا الامیر الجلیل نصره الدوله عن الملک.                * 1063ق، نسخ، 22گ، 15س. [معهد ولکم للطب والصیدله انجلترا68(184/80)]،(ش103)   رسالة فی منافع اللیمون مؤلّف: موفق الدوله هبه الله اسرائیلی، معروف به ابن جمیع (594ق) آغاز: کم تطلبون لنا عیبا فیعجزلکم... ویکره الله ماتأتون والکرم قال هبه الله ذکرت.                * بی تاریخ، نسخ مشکول، 16گ، 17س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه 2136(مجموعه520/306)]،(ش104)   رسالة لیوسف القیر فی کیفیة التداوی شرباً واغتسالاً بحمام الأنف مؤلّف: شیخ الاسلام محمد بن حسین بیرم حنفی (بعد از 1171ق) در یک مقدمه و پنج فصل: الاوّل فی فضل الحمات، ...، الخامس فی کیفیه استعماله شربا و اغتسالا. آغاز: سبحان من فجر ینابیع الحکمه فی صدور جبال العلوم الشامخه.                * 1248ق، خط مغربی احمد گیلانی، 11گ، 19س. [کتابخانۀ ملی تونس2405(مجموعه 452)]،(ش105) رسالة مجنة الطاعون والوباء مؤلّف: الیاس بن ابراهیم یهودی اسبانی (زنده در 1000ق) به قول استاد کورکیس، نسخۀ یگانه ای است که به سلطان بایزید بن محمدخان عثمانی تقدیم شده است. آغاز: الحمد لله الذی شرح صدور الاطباء بعلم الابدان ونور قلوبهم باخراج عفونه البخار.                * 1112ق، نسخ مصطفی صفی متطبب، 32گ، 16س. [چستربیتی 3676(مجموعه)]،(ش106)   الرسالة النسئیة فی الطبّ مؤلّف: ناشناخته در هفت مقاله: المقاله الاول فی نظر علم الطب وفیها ثلاثه ابواب،... المقاله السابعه فی الحمیات وغیرها. آغاز: الحمد لله خالق الداء والدواء ومبدی المرض والشفاء له الشکر دائما.                * سدۀ 7ق، نسخ، 34گ، 23س. [چستربیتی 4014(مجموعه)]،(ش107)   الزبدة فی الطبّ مؤلّف: زین الدین ابوالفضائل اسماعیل بن حسن جرجانی خوارزمی (531ق) (نک: آستان 19/260؛ دانشگاه 7/2723؛ سنا 2/175؛ مرعشی 30/325؛ و...) آغاز: بسمله، اما بعد حمد لله سبحانه... فاعلم ان مبنا علم الطب... المقاله الاولی فی النبض.                * بی تاریخ (یک برگ از آغاز افتاده)، نسخ، 155گ، 24س. [چستربیتی 4816]،(ش108)                * 1091ق، نسخ ملا موسی بن ملا احمد بن ملا یوسف، 257گ، 24س. [چستربیتی 3977]،(ش109)   سرّ صناعة الطبّ مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (311ق) در پنج باب: الباب الاول فی الانذارات، ... الباب الخامس فی صحیح ما بلغنا من تقدمه علم ابقراط. (الاعلام 136) آغاز: فذلک فی تقاسیم العلل وشرح الاعراض وانواع العلاج... من الکنانیش المقالات.                * 1424م.، خط مغربی غرسیه دال اشترالیه، 19گ، 18س. [کتابخانۀ ملی مادرید5240(مجموعه126/61)]،(ش110)   شرح أرجوزة المواهب الربانیة فی علاج الامراض البیبشیة مؤلّف: عبدالکریم بن مؤمن آغاز: کل غذاء آل للبروده... او محدث تعفن او سده شرح ای کل شرح ای غذاء یتولد فی الجسم.                * بی تاریخ، خط مغربی، 5گ(105-109)، 21س. [کتابخانۀ ملی تونس18556(مجموعه270/113)]،(ش112)     شرح الاسباب والعلامات مؤلّف: برهان الدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی (841ق) (نک: مجلس 19/1 و 11/111؛ خوانساری 1/168؛ مرعشی 3/237؛ ملک 1/383؛ و...) آغاز: الحمد لله رب العالمین والصلاه والسلام علی من یداوی الارواح بطب الحققیقه.                * بی تاریخ(انجام افتاده)، نسخ، 319گ، 21س. [معهد ولکم للطب والصیدله87(216/90)]،(ش113)                         * بی تاریخ(انجام افتاده)، نسخ، 402گ، 24س. [مجموعۀ الرباط در کتابخانۀ تریم 53]،(ش114)   شرح فصول ابقراط مؤلّف: ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی بن احمد بن ابی صادق نیشابوری (بعد از 460ق) (نک: ظاهریه طب 212 و 436؛ معجم المؤلفین 5/154؛ ذیل بروکلمان 1/881 و900؛ دانشگاه لیدن 85) آغاز: ان یحمل علی وجه اخص بصناعه الطب وذلک هو غرض ابقراط.                * 680ق(آغاز افتاده)، نسخ، 228گ، 15س. [چستربیتی 3802]،(ش115)   شرح القانونجة للجغمینی مؤلّف: ناشناخته این شرح اهدا شده به سلطان بایزید بن محمدخان و در آخر آن تاریخ 915 ق. دیده می شود. آغاز: سبحانک اللهم یا مودع الارواح فی الابدان ویا مفیض الامزجه... اما بعد فیقول... ان العلوم لما کانت.                * 915ق، نسخ، 180گ، 13س. [چستربیتی 4006]،(ش116)   شرح کلیات القانون لابن سینا مؤلّف: شمس الدین محمد بن محمود عزالدین آملی (زنده در 753ق) (نک: مجلس19/308؛ مرعشی26/212؛ ملک 1/425؛ دانشگاه4/777؛ معجم المؤلفین11/314؛ الاعلام7/78 و...) آغاز: الحمد لله الذی وقت حکمته فی خلقه الانسان وعمت نعمته... وبعد فان احوج خلق الله.                * 899ق، نسخ، 310گ، 40س. [کتابخانۀ ملی تونس 18402]،(ش117)   شرح کلیات القانون مؤلّف: یعقوب بن غنائم، معروف به موفق سامری (681ق) (نک: الاعلام 8/201) آغاز: هروبا عنها ولما کان حصول الارض فی الوسط طبیعیا لاجرم کانت الطبیعه.                * بی تاریخ، نسخ، 131گ، 28س. [چستربیتی3789]،(ش118)     شرح کلیات القانون مؤلّف: ابراهیم بن علی بن محمد سلمی مصری (618ق) آغاز: الحمد لله المدبر الحلیم الفاطر العلیم... وکانت دواعی الهمه ومبادی القریحه.                * 659ق، نسخ علی بن ابی الفتح، 280گ، 21س. [چستربیتی4133]،(ش119)   شرح المسائل الصغیر مؤلّف: ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی بن ابی صادق نیشابوری (حدود 470ق) شرحی است بر المسائل فی الطبّ للمتعلمین از حنین بن اسحق (260ق) بر طریق سؤال و جواب در ده فصل. آغاز: قوه حتی انها تقوی علی احراق ما فی سطح البدن ولاتقوی علی البلوغ الی العمق.                * 715ق، نسخ محمد بن عبدالملک بن عساکر شافعی بعلبکی، 106گ، 17س. [چستربیتی4008]،(ش120)   شرح معالجات القانون مؤلّف: علاءالدین ابوالحسن علی بن ابی الحزم بن نفیس (حدود 678ق) کتاب سوم تا پنجم است. (نک: مجلس 2/299 و 19/235؛ ملک 1/758؛ مرکز احیا 3/292؛ الاعلام 4/270؛ و...) آغاز: الکتاب الثالث فی الامراض الجزئیه الواقعه باعضاء الانسان من الرأس الی القدم.                * سدۀ 10ق، نسخ، 601گ، 25س. [چستربیتی3984]،(ش121)   شرح منظومة ابن سینا (فی الطبّ) مؤلّف: ابوالولید محمد بن احمد بن رشد (595ق) شرحی است بر ارجوزۀ ابن سینا در طبّ. (نک: ملی 16/56) آغاز: قال القاضی الاجل... اما بعد حمدا لله المنعم بحیاه النفوس وصحه الاجسام الشافی.                * سدۀ 11ق، نسخ، 130گ، 21س. [چستربیتی3993]،(ش122)   شرح منظومة ابن سینا مؤلّف: ناشناخته شرحی است بر ارجوزۀ ابن سینا در طبّ. آغاز: ... وقال غیره کثره الجماع یقصر العمر واجتمع ان البغل اطول.                * سدۀ 9ق(آغاز افتاده)، نسخ، 24گ، 22س. [چستربیتی4715]،(ش123)   شرح موجز القانون لابن النفیس مؤلّف: برهان الدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی (748ق) (نک: ملی 13/204 و 12/171؛ مرعشی 28/254؛ مجلس 2/300؛ ملک 1/453؛ کشف الظنون 2/1899؛ و...) آغاز: قال الشیخ الامام والحبر الکامل... صیغه تفعل ههنا للمباله مثل تقدس وتمجد.                * 845ق، نسخ یکی از شاگردان مؤلف، 420گ، 25س. [کتابخانۀ ملی تونس3555(251)]،(ش124)                * 906ق، نسخ، 339گ، 25س. [چستربیتی5066]،(ش127)                    * 1046ق، نسخ ابراهیم بن ابی القاسم، 345گ، 25س. [کتابخانۀ نسخ خطی در تریم113(342)]،(ش126) * بی تاریخ، نسخ زیبا، 367گ، 21س. [چستربیتی4054]،(ش125)   شرح موجز القانون لابن النفیس مؤلّف: شهاب الدین بن محمد ایجی بلبلی (نک: کشف الظنون 2/1899) آغاز: الحمد لله علی نواله والصلاه علی محمد وآله وبعد یقول... عند ارباب العقل.                * 804ق، نسخ، 143گ، 20س. [کتابخانۀ ملی تونس2097(250)]،(ش128)   شفاءالآلام فی طبّ اهل الاسلام مؤلّف: جمال الدین ابوالمظفر یوسف بن محمد بن مسعود سرمری (776ق) (نک: ملک 1/466؛ کشف الظنون 2/49؛ هدیه العارفین 2/558؛ الاعلام 8/250) آغاز: الحمد لله الذی انزل الداء والدواء ودل من شاء علی مافیه.                * 1189ق، نسخ عبدالله بن صالح بن حسن بن قاسم، 307گ، 32س. [کتابخانۀ نسخ خطی تریم5+6طب73]،(ش129)                * بی تاریخ(آغاز افتاده)، نسخ، 252گ، 15س. [چستربیتی4586]،(ش130)   شفاءالاسقام مؤلّف: ناشناخته در پنج قسم و آن غیر از شفاءالاسقام حاجی پاشا (820ق) است. آغاز: الحمد لله المتعال عن الانداد المتقدس عن الاضداد المتنزه... اما بعد فان الطب علم.                * بی تاریخ، نسخ، 147گ، 24س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد57(733/366)]،(ش131)   شفاءالاسقام ودواء الآلام مؤلّف: خضر بن علی بن الخطاب، ملقب به حاجی پاشا آیدینی (820ق) (نک: مجلس 2/301 و 16/93؛ سنا 1/2؛ الهیات مشهد 1/185؛ سپهسالار 5/141؛ معجم المؤلفین 4/101؛ و...) آغاز: الحمد لله الذی خلق الانسان فی احسن الصور وعمله خواص الاشیاء.                * 1036ق، نسخ یوسف بن محمد بن محمد بن علی شربینی جراح، 441گ، 27س. [چستربیتی4011]،(ش134)                * 1050ق، نسخ، 510گ، 25س. [چستربیتی4598]،(ش132)                    * سدۀ 10ق، نسخ، 281گ، 32س. [چستربیتی4740]،(ش133)           شیء من معالجة الخیل مؤلّف: ناشناخته آغاز: فلنبدأ بشیء من معالجه الخیل علی وجه الاختصار باب فی معالجه الخیل.                * 914ق، نسخ علی بن بیغوت اشرف، 10گ، 19س. [کتابخانۀ ملی مادرید(مجموعه 107/56)]،(ش135)   الصناعة الصغیرة الطبیعة مؤلّف(ترجمه): حنین بن اسحق عبادی (260ق) (نک: آستان 19/552؛ مجلس 19/1 و 2/306 و 23/276 و 2/306) آغاز: قال جالینوس کل التعالیم التی تجری علی ترتیب فان المسالک فیها علی ثلاثه انحاء.                * بی تاریخ، نسخ، 56گ(25-80)، 17س. [ایاصوفیای ترکیه3701(مجموعه465/294)]،(ش136)   الطبّ الروحانی مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (313ق) آغاز: بسمله، قال... کان جری بحضره الامیر... ذکر مقاله عملتها فی اصلاح الاخلاق سألنیها بعض.                * 764ق، نسخ، 14گ(1-14)، 33س. [چستربیتی4911(مجموعه)]،(ش137)   الطبّ القشطالی (الملوکی فی الامور العملیة) مؤلّف: ناشناخته در ده باب: الاول فی ای الامراض ینبغی ان تحمی المریض...، ...العاشر فی تدبیر سکان هذا القطر. آغاز: بسمله، علیه اتوکل وبه استعین... قال المؤلف اما بعد حمدا لله حمدا یستحقه.                * 1414م.، خط مغربی موسی بن ساسون، 39گ، 25س. [کتابخانۀ ملی مادرید5240(126/61)]،(ش138)   الطبّ الکیمیاوی للجسد الانسانی مؤلّف: تیودور براکلسوس (1541م) (نک: مرعشی 24/27؛ آستان 10/300 و 19/338؛ ملک 7/286؛ مجلس 19/198؛ و...) آغاز: سبحانک مبدع مواد الکائنات... وبعد فهذا کتاب فی الطب الجدید الکیمائی الذی اخترعه.                * بی تاریخ، نسخ، 54گ، 27س. [معهد ولکم للطب والصیدله115(203/87)]،(ش139)   الطبّ المنصوری مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (313ق) در ده مقاله و هر مقاله در چند فصل. (نک: ظاهریه طب 95؛ الاعلام 6/130؛ عیون الانباء 414) آغاز: بسمله، قال... انی جامع فی کتابی هذا جملا وجوامع ونکتا وعیونا من صناعه الطب.                * 956ق، نسخ ابوبکر بن عباسی حنبلی، 202گ، 23س. [چستربیتی4916]،(ش140)             * بی تاریخ، نسخ قدیم، 364گ(قسمتی از کتاب است)، 11س. [چستربیتی3003]،(ش141)             * بی تاریخ، نسخ، 114گ(قسمتی از کتاب است)، 22س. [کتابخانۀ ملی تونس18526(389)]،(ش142) * بی تاریخ، نسخ، 117گ، 24س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا 51(735/366)]،(ش143)   العمدة الکحلیة فی الامراض البصیریة فی الطبّ مؤلّف: صدقه بن ابراهیم مصری حنفی شاذلی (550ق) در پنج «جمله» و هر جمله در چند فصل. (نک: معجم المؤلفین 5/18؛ ایضاح المکنون 4/123) آغاز: بحمد الله نستفتح وبعون الله نستنجح وبقوه الله نستعین... وبعد فان الواجب علی کل مسلم.                * سدۀ 12ق، نسخ، 91گ، 21س. [چستربیتی3990]،(ش144)   العمدة فی صناعة الجراح مؤلّف: ابوالفرج یعقوب بن اسحق بن القف نصرانی (685ق) در بیست مقاله: الاولی فی حد الجراحه وذکر الاخلاط،... العشرون فی الاقراباذین.(نک: معجم المؤلفین 3/16) آغاز: الحمد لله الذی خلق الخلق بقدرته وسهل لهم الطریق الی الحق بحکمته.                * بی تاریخ(انجام افتاده)، نسخ، 51گ، 21س. [کتابخانۀ ملی تونس18541(271)]،(ش145)   العین المبصرة فی اختصار التذکرة مؤلّف: ناشناخته در ده باب: الاول فیما یتعلق بالرأس، ...العاشر فی امراض الثدی؛ و هر باب در چند فصل. آغاز: توکلت علی الله، الحمدلله الذی اصح ابدان عباده بالحکمه... اما بعد فلما کانت الحکمه.                * 1121ق، نسخ، 147گ، 17س. [چستربیتی3989]،(ش146)   عیون الحقائق وایضاح الطرائق مؤلّف: ابوالقاسم محمد بن محمد، معروف به عراقی (580ق) در سی باب: الاول فی النوامس وکیفیه اعمالها، ...الثلاثون فی کیفیه ترکیب الانسان وما یتخص به. (معجم المؤلفین 8/292؛ بروکلمان 497؛ ذیل بروکلمان 1/909) آغاز: الحمد لله الذی اطلع لنا من مشارق الارض شموسا... اما بعد فانه لما رأینا.                * سدۀ 11ق، نسخ، 68گ، 21س. [چستربیتی4019]،(ش147)   غایة الفهوم فی تدبیر المحموم مؤلّف: اسحق بن اسماعیل طبیب شرحی است بر کتاب چهارم قانون. آغاز: نحمد الله سبحانه علی ما انعمنا من تعلیم حقائق العلل.                * 1182ق، نسخ، 375گ، 19س. [معهد ولکم للطب والصیدله70(210/88)]،(ش148)   الغنی والمنی مؤلّف: ابومنصور حسن بن نوح قمری بخاری (380ق) (نک: آستان 19/369؛ ملک 1/528؛ ملی 9/20؛ مرعشی 10/182؛ و...) آغاز: حمدله، قال الشیخ الحکیم... انی لم ازل فی صبای ومنذ عقلت احب العلوم.                * سدۀ 10ق، نسخ، 403گ، 15س. [چستربیتی4017]،(ش149)   فرق الطبّ لجالینوس مؤلّف(ترجمه): حنین بن اسحق عبادی (264ق) (نک: دانشگاه 14/4016؛ مجلس 2/305 و 23/276؛ عیون الانباء 134) آغاز: الباب الاول فی قصد الطب ورأی الفرقتین الاولتین.                * بی تاریخ، نسخ، 24گ، 16س. [ایاصوفیای ترکیه3701(مجموعه465/294)]،(ش150)   الفصول الایلاقیة مؤلّف: علاءالدین محمد بن یوسف ایلاقی (460ق) (نک: ملک 1/692؛ سنا 2/57؛ دانشگاه 4/794؛ مجلس 19/203؛ مرعشی 18/225؛ معجم المؤلفین 12/123؛ و...) آغاز: ... جهه کونها منسوبه الی منسوبه الی الصحه التی هی غایه علم الطب.                * سدۀ 8ق(اول و آخر افتاده)، نسخ، 134گ، 11س. [چستربیتی4808]،(ش151)   فصول منتخبة من کتاب ابن جمیع مؤلّف: ناشناخته منتخبی است از کتاب ابن جمیع اسرائیلی، با عنوان الارشاد لمصالح الانفس والاجساد. آغاز: فصول منتخبه... الفصل الاول فی الحمیات جمیعها.                * 711ق، نسخ، 108گ، 19س. [چستربیتی4016]،(ش152)   الفوائد الحسینیة فی المجربات الطبیّة مؤلّف: محمد بن طالب بن عبدالله بن نعمه الله بن صدرالدین بن بهاءالدین شیرازی (1127ق) در دو اصل: الاول فی الطب، الثانی فی الذکر الادویه المفرده والمرکبه. آغاز: الحمدلله الذی ابدع العناصر والاجزاء واودع الامزجه والاعضاء... اما بعد فلایخفی علی.                * 1127ق، نسخ شیخ صالح طبیب، 259گ، 21س. [چستربیتی3986]،(ش153) فی الشراب مؤلّف: ابوبکر محمد بن زکریای رازی (311ق) در دو مقاله و هر مقاله در چند باب.(نک: مجلس 4/238) آغاز: وهو مقالتان المقاله الاولی من کتابه سته وعشرین(کذا) بابا.                * 1424م.، خط مغربی غرسیه دال شترالیه، 15گ، 21س. [کتابخانۀ ملی مادرید5240(مجموعه126/61)]،(ش154)   القانون فی الطبّ مؤلّف: شیخ الرئیس ابوعلی بن عبدالله بن سینا (428ق) (نک: دانشگاه 15/4171 و 8/498؛ ملک 1/562؛ مجلس 24/401 و...) آغاز: الحمد لله حمدا یستحق بعلو شأنه وسبوغ احسانه.                * 506ق، نسخ حسین بن زهیر بن ابی زهیر جهمی، 180گ(قسم دوم کتاب)، 23س. [چستربیتی3982]،(ش162)                * 562ق، نسخ، 150گ(قسم دوم کتاب)، 23س. [چستربیتی5201]،(ش158) * 633ق، نسخ، 176گ(قسم دوم کتاب)، 21س. [مجموعۀ الرباط در کتابخانۀ تریم80(3)]،(ش159)                * 655ق، نسخ، 236گ(دو قسم اول)، 17س. [چستربیتی3981]،(ش157) * 720ق، نسخ، 196گ(قسم دوم کتاب)، 19س. [کتابخانۀ ملی تونس3684(296)]،(ش160)                * 738ق، نسخ علاء بن محمد مذهب تبریزی، 166گ(قسم اول)، 25س. [چستربیتی5038]،(ش156)                * سدۀ 7ق، نسخ، 135گ(قسمتی از کتاب اول، که ناقص است)، 22س. [چستربیتی4290]،(ش163)                * بی تاریخ، خط مغربی مشکول، 223گ(قسم دوم کتاب)، 23س. [کتابخانۀ ملی تونس18473(298)]،(ش161)             * بی تاریخ، نسخ، 651گ، 27س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه1933(534/316)]،(ش155)   القانونجة فی الطبّ مؤلّف: محمود بن محمد بن عمر چغمینی (618ق) (نک: دانشگاه 16/396؛ مرعشی 16/95؛ آستان 19/404؛ سپهسالار 5/397؛ و...) آغاز: حمدله، وبعد فهذا مختصر یشتمل علی زبده مایجب استحضاره من صناعه الطب.                * بی تاریخ، نسخ ابراهیم بن محمد روضی ملکی، 30گ(1-30)، 19س. [چستربیتی4513]،(ش165)   قصیدة فی مدح النعناع مؤلّف: عبدالوهاب بن احمد ادراق (1159ق) (نک: معجم المؤلفین 6/216) آغاز:              الاهل من الاعشاب نبت یوافق               موافقه النعناع بل ویطابق                * بی تاریخ، خط مغربی، 1گ، 31س. [کتابخانۀ ملی تونس4205(مجموعه452)]،(ش166)   قوانین الجزء العملی من صناعه الطبّ مؤلّف: الرئیس ابوعمران موسی بن عبیدالله قرطبی اسرائیلی (601ق) (نک: معجم المؤلفین 13/41) آغاز: کانت حضره سیدی وعمادی حرسها الله اوصتنی ان اؤلف.                * 1424م.، خط مغربی غرسیه دال اشترالیه، 16گ، 21س. [کتابخانۀ ملی مادرید5240(مجموعه126/61)]،(ش167)   قوت الحاضر وزاد المسافر مؤلّف: ابوجعفر احمد بن ابراهیم ابی خالد متطبب قیروانی، معروف به ابن جزّار (395ق) (نک: ملک 1/354؛ معجم المؤلفین 1/137) آغاز: بسمله، حمدله، اما بعد فیقول العبد الفقیر رأیت کثیرا من عظماء الاطباء.                * 1054ق، نسخ حاج زین الدین بن عبدالرحیم حموی، 39گ(50-88)، 20س. [چستربیتی5224(مجموعه)]،(ش168)   کاشف الویل فی امراض البیطرة والخیل (کامل الصناعتین البیطرة والزردقة المعروف بالناصری) مؤلّف: ابوبکر عبدالله بن بدر بیطار مصری (741ق) (نک: کشف الظنون 2/1380؛ بروکلمان 2/136؛ ذیل بروکلمان 2/169) آغاز: الحمدلله الواسع العطا... المسبل الغطا... وبعد فقد اتم الله تعالی وجدد.                * بی تاریخ، نسخ، 250گ، 15س. [چستربیتی4631]،(ش169)   کامل الصناعة الطبیّة مؤلّف: علی بن عباس مجوسی (384ق) (نک: سنا 1/198؛ ملک 1/586؛ ملی 9/107؛کشف الظنون 2/1380؛ بروکلمان 1/423؛ الاعلام 4/297؛ و...) آغاز: فهرست+ الباب الاول... قال علی بن العباس ان احق ما ابتدئ به فی جمیع الاحوال.                * 539ق، نسخ، 201گ(جزء دوم)، 27س. [چستربیتی3995]،(ش176) * 551ق، نسخ توما بن ابی منصور، 75گ(قسمتی از جزء اوّل)، 19س. [چستربیتی3014]،(ش171) * 686ق، نسخ، 123گ(قسمتی از جزء دوم)، 23س. [چستربیتی3040]،(ش175) * سدۀ 6ق، نسخ، 259گ(جزء دوم)، 22س. [چستربیتی3980]،(ش177) * سدۀ 7ق، نسخ، 188گ(جزء اوّل)، 35س. [چستربیتی3996]،(ش170)                * سدۀ 7ق، نسخ، 179گ(قسمتی از جزء اوّل)، 21س. [چستربیتی4253]،(ش172)                * سدۀ 8ق، نسخ، 181گ(قسمتی از جزء اوّل و دوم)، 20س. [چستربیتی5437]،(ش173)                * 1224ق، نسخ، 651گ(جزء دوم)، 19س. [معهد ولکم للطب والصیدله40(182/80)]،(ش174)                کتاب جالینوس الی اغلوقن فی التأنی لشفاء الامراض مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق (260ق) (نک: مجلس 23/276 و 19/21 و 2/306؛ دانشگاه 14/4016؛ ملک 7/385؛ عیون الانباء 134؛ و...) آغاز: قال جالینوس انه لیس ینبغی للطبیب ان یقتصر علی معرفه الطبیعه.                * بی تاریخ، نسخ، 78گ، 17س. [ایاصوفیای ترکیه 3701(مجموعه465/294)]،(ش178)   کتاب جالینوس الی طوثرس فی نبض العروق مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق (264ق) (نک: آستان 19/281؛ مجلس 19/21؛ دانشگاه 14/4016؛ ملک 7/385؛ عیون الانباء 134؛ و...) آغاز: قال جالینوس انی ذاکر لک ایها الحبیب طوثرس فی کتابی.                * بی تاریخ، نسخ، 21گ، 17س. [ایاصوفیای ترکیه 3701(مجموعه465/294)]،(ش179)   کتاب دیسقوریدس فی الادویة المفردة مؤلّف: دیسقوریدس العین زربی (نک: آستان 19/642-653؛ عیون الانباء 59) آغاز: عرض الاکثر من الاولین والاحداث ان یثبتوا عن قوی الادویه.                * 626ق، نسخ ابویوسف بهنام بن موسی موصلی، 279گ، 16س. [احمد ثالث ترکیه 2127(518/306)]،(ش180)   کتاب فی امراض العین مؤلّف: عزالدین ابوعبدالله محمد بن ابی بکر عبدالعزیز بن جماعه کنانی شافعی (819ق) آغاز: ... الطری والخس وانها بالعرض ویحبس الماده... ومما یفعل ذلک المبردات او بغیر.                * 940ق، نسخ محمد بن جماعه، 96گ(آغاز افتاده)، 19س. [چستربیتی4005]،(ش181)   کتاب فی الطبّ مؤلّف: ناشناخته به ترتیب حروف تهجی در شناخت ادویه و خواص هر یک، و خاتمه در وصایا و سفارشات طبی. آغاز: ... وللکبد والکلیتین والرحم شربا وضمادا وجلوسا فی طبخه ودهنه ینفع الحکه.                * بی تاریخ(اول و آخر افتاده)، نسخ زیبا، 226گ، 23س. [مجموعۀ الحزم در کتابخانۀ تریم5(58)]،(ش182)   کتاب فی الطبّ العیون مؤلّف: محمد بن محمد (522ق) در پنج مقاله: الاول القول فی ترکیب العین، ...الخامس القول فی الطرفه وعلاجها. آغاز: القول فی ترکیب العین ووصفها لنقف علی العلل الحادثه.                * 1130ق، خط مغربی، 139گ، 17س. [چستربیتی 5271]،(ش183) کتاب فی الطبّ والادویه مؤلّف: مجهول در دوازده «مسلک» که مسلک اوّل و دوم افتاده: ...المسلک الرابع فی اللعوقات، ...الثانی عشر فی الادهان. آغاز: ...بالنقوع المقوی یزاد علی النقوع الحامض سنا مکی وهلیلج اصفر.                * 903ق، نسخ عبدالرحیم بن بابا بن عبدالله سلدوزی، 235گ، 23س. [کتابخانۀ ملی تونس3665(312)]،(ش184)   کتاب فی المفردات الطبیة مؤلّف: ناشناخته در چند فصل کوتاه: فصل فی العصبیه، فصل فی امراض العین، فصل فی الاذن و... . آغاز: هذا تفسیر بعض المفردات من عده کتب فی علم الطب.                * بی تاریخ، خط مغربی، 78گ، 23س. [کتابخانۀ ملی تونس4205(مجموعه452)]،(ش185)   کتاب الکرمة مؤلّف: جالینوس، ترجمۀ حنین بن اسحق عبادی (260ق) به صورت سؤال و جواب در ذکر منافع و مضار کرمه. (نک: عیون الانباء 141) آغاز: قول حنین بن اسحق فیما ذکره جالینوس فی الجزء الرابع من مقاله.                * بی تاریخ، نسخ زیبای مشکول، 84گ، 11س. [کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه 2038(519/309)]،(ش186)   کشف الزین فی علل العین مؤلّف: شمس الدین محمد بن ابراهیم بن ساعد سنجاری، معروف به ابن اکافی (749ق) در دو قسم: فی تشریح العین و فی امراض العین. (نک: کشف الظنون 2/1490؛ معجم المؤلفین 8/200) آغاز: فصل فی تشریح العین ومنفعه اجزائها ومزاجها.                * 839ق، نسخ یحیی بن علی حکیم عنبری، 25گ، 15س. [چستربیتی4999]،(ش187)   کفایة الاریب عن مشاورة الطبیب مؤلّف: سری الدین احمد بن محمد علفی حنفی، مشهور به ابن صانع قوصونی (991ق) در مقدمه و سه مقاله و خاتمه. (نک: هدیه الاحباب 1/148؛ کشف الظنون 1496؛ بروکلمان 2/1028) آغاز: یا من حکم سیوف العدم فی نحور الموجودات وحکم وقدم.                * 995ق، نسخ رجب شنولنی، 37گ، 20س. [چستربیتی4338]،(ش188)   الکفایة فی الطبّ (علی سبیل المسألة والجواب) مؤلّف: ابوسهل معمر بن عمر بن حجاج عارضی طرح چند سؤال در تقسیم طب و امراض و علاج و سپس جواب هر یک. آغاز: حمدله، قال الشیخ... هذا کتاب... قال الی کم جزء ینقسم.                * 839ق، نسخ یحیی بن علی حکیم عنبری، 25گ، 15س. [چستربیتی4999(مجموعه)]،(ش189)   الکفایة فی علم الطبّ مؤلّف: ابوعلی احمد بن عبدالرحمن بن مندویه اصفهانی (طبیب عضدالدوله، 372ق) (نک: کشف الظنون 1498؛ معجم المؤلفین 1/269؛ بروکلمان 4/293) آغاز: الحمدلله الذی جعل الحمد زینه کل قول... وبعد فان الرغبه فی العلم.                * 1111ق، نسخ سید مصطفی صفی طبیب، 50گ، 17س. [چستربیتی3676(مجموعه)]،(ش190)   کلیات القانون مؤلّف: ناشناخته آغاز: الحمد لله رب العالمین حمد الشاکرین... وبعد فقد التمس منی.                * 682ق، نسخ محمود بن محمد بن محمود بخاری، 163گ، 27س. [چستربیتی4138]،(ش191)   کنز الطبیب وبغیة السند الحبیب مؤلّف: کمال الدین محمود بن ابی الحسین موصلی (695ق) در هفده باب: الاول فی غلبه الاخلاط الاربعه؛ ...السابع عشر فی ذکر شیء من مداواه السموم ومنافع التریاق. (نک: کشف الظنون 1517) آغاز: بسمله، حمدله، وبعد فانی مودع فی هذه المقاله نکت الادویه الغریبه.                    * 1004ق، نسخ عبدالدایم قادوسی، 159گ، 21س. [چستربیتی3991]،(ش193)                * سدۀ 12ق، نسخ، 267گ، 16س. [چستربیتی4926]،(ش192)   کنز العقاید وعقدالفوائد مؤلّف: ناشناخته فوایدی است در طب و حکمت. آغاز: بسمله، حمدله، وبعد... فهذا تعلیق لطیف حوی من لطائف الطب.                    * 1009ق، نسخ ابراهیم مرحومی، 82گ(20-101)، 21س. [چستربیتی4978]،(ش194)   کتاب اللمحة فی الطبّ مؤلّف: ابوسعید بن ابی سرور ساوی اسرائیلی در چند فصل کوتاه: فصل فی امراض الرأس، ... فصل فی البحران. آغاز: بسمله، فصل فی امراض الرأس الصداع الم فی الاعضاء الرأس.                    * سدۀ 10ق، نسخ، 23گ، 19س. [چستربیتی4521]،(ش195)   ما لایسع الطبیب جهله (جامع بغدادی) مؤلّف: شمس الدین یوسف بن اسماعیل خویی کتبی بغدادی، معروف به ابن کبیر (755ق) (نک: ملی 9/111؛ آستان 19/507؛ مجلس 13/235؛ مرعشی 28/264؛ کشف الظنون 2/1575؛ و...) آغاز: الحمد لله الذی لاتکتنف حقیقه معرفته المعقول والافهام... وبعد فانه لما کان الانسان.                    * 948ق، نسخ، 272گ، 30س. [کتابخانۀ قاهره 108(302/141)]،(ش197)                    * 977ق، نسخ محمد بن اسکندر جراح ادرنوی، 388گ، 23س. [چستربیتی5065]،(ش199)                    * 1134ق، نسخ، 525گ، 31س. [چستربیتی4918]،(ش198)                    * بی تاریخ، نسخ، 357گ، 27س. [چستربیتی4010]،(ش196)   ما یدعو الیه الاضطرار من الجامع لابن البیطار مؤلّف: برهان الدین ابراهیم بن شبل (708ق) آغاز: الحمد لله الواهب العقل وموفق الانسان... وبعد فان کتاب الجامع لعبد الله. * 930ق، نسخ عبدالرحیم بن عبدالرحمن بن احمد عباسی شافعی (از علمای مشهور عصر سلطان بایزید، منقول از خط مؤلف)، 218گ، 16س. [چستربیتی 4021]،(ش200)   مجموع طبی من کتاب النجیبیات مؤلّف: نجیب الدین سمرقندی (619ق) در فواید ادویۀ مفرده و مسهله و مفتحه و اغذیه و غیره به ترتیب حروف ابجد. آغاز: الحمد لله رب العالمین... ذکر الادویه المفرده المستعمله وافعالها.                    * 941ق، خط مشرقی زیبا، 193گ، 20س. [کتابخانۀ ملی تونس18495(464)]،(ش201)   مجموع علی التیسیر فی المداواة والتدبیر مؤلّف: یکی از شاگردان احمد بن مهدی سلیمان کندی تدوینی است از کتب متقدمین از جمله از کتب شیخ علی بن ابی زید، در چند فصل. آغاز: الحمد لله المقوی الذات والصفات والاسماء مقدر الداء والدواء.                    * بی تاریخ، نسخ، 24گ، 21س. [کتابخانۀ ملی تونس18556(مجموعه270/113)]،(ش202)   مختصر تذکرة السویدی مؤلّف: زین الدین عبدالوهاب بن احمد شعرانی (973ق) خلاصه ای است از کتاب تذکرۀ ابواسحق ابراهیم بن محمد بن طرخان سویدی(690ق) که در قاهره چاپ شده. آغاز: استفتح بحمدالله وشکر نعمائه بالصلاه والتسلیم... وبعد فهذا کتاب اختصرت فیه.                    * بی تاریخ، نسخ، 263گ، 21س. [معهد ولکم للطب والصیدله79(208/88)]،(ش203)                    * بی تاریخ، نسخ، 95گ(انجام افتاده)، 21س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا 59(736/366)]،(ش204)   مختصر فی اسماء الادویة مؤلّف: ناشناخته کتاب مجدولی است در ذکر ادویه بر حسب حروف ابجد. آغاز: (جدول) ...الاترج.                    * بی تاریخ، نسخ، 117گ، 29س. [چستربیتی4950]،(ش205)   مختصر فی الطبّ مؤلّف: منسوب به اسحق بن حنین بن اسحق عبادی (298ق) در ده مقاله: الاولی (در ده فصل و هفت باب)، ...العاشره فی الحمیات (در هفت باب). آغاز: قال مصنف هذا المختصر الحمدلله رب العالمین... لما رأینا ان العمر قصیر.                    * بی تاریخ، نسخ، 29گ، 17س. [کتابخانۀ دانشگاه کمبریج 1023(87/51)]،(ش206)                    * بی تاریخ، نسخ، 37گ، 12س. [چستربیتی 5120]،(ش207)   مختصر مفردات ابن البیطار مؤلّف: عبدالرحمن بن داود حنبلی قادری دمشقی آغاز: الحمدلله رب العالمین... وبعد فهذا ملخص مختار من مفردات.                    * سدۀ 10ق، نسخ، 100گ، 20س. [چستربیتی 4013]،(ش208)   مسائل حنین مؤلّف: ابوزید حنین بن اسحق عبادی (260ق) (نک: مرعشی 33/365؛ دانشگاه 14/4023؛ سنا 1/184؛ ملک 7/377؛ و...) آغاز: بسمله، حمدله، وبعد فهذه الرساله الطبیه لحنین بن اسحق.                    * 1111ق، نسخ، 40گ، 17س. [چستربیتی 4925]،(ش209)   المصابیح السنیة فی طب البریة مؤلّف: شهاب الدین احمد بن سلامه قلیوبی شافعی (1069ق) در یک مقدمه و ده باب و خاتمه: الاول فی معرفه اصول الامراض، ... (نک: الاعلام 1/92) آغاز: الحمد لله الذی جعل نوع الانسان اکمل الانواع.                    * 1115ق، نسخ، 57گ، 23س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا سوئد69(738/366)]،(ش210)                    * بی تاریخ، نسخ، 112گ، 13س. [مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم 68 طب (326)]،(ش211)   المعالجات البقراطیة فی الطبّ مؤلّف: ابوالحسن احمد بن محمد طبری (زنده در 366ق) در ده مقاله است که نسخه از مقالۀ چهارم تا ششم را داراست. (نک: معجم المؤلفین 2/112؛ بروکلمان 4/289) آغاز: المقاله الرابعه من الکناش المعروف بالمعالجات البقراطیه فی اعلال العین.                    * 674ق، نسخ، 167گ، 21س. [چستربیتی 3994]،(ش212)   المغنی فی شرح الموجز مؤلّف: سدید الدین محمد بن مسعود کازرونی سدیدی (زنده در 745ق) (نک: مرعشی 24/161؛ مجلس 19/200؛ ملک 1/702؛ آستان 19/536؛ معجم المؤلفین 4/207؛ و...) آغاز: ...بالفعل لان حصول کل فرد لایستدعی حصول.                    * 771ق، نسخ، 105گ(آغاز افتاده)، 27س. [چستربیتی 4022]،(ش213)   المغنی فی الطبّ (المغنی فی تدبیر الامراض وتعریف العلل والاعراض) مؤلّف: ابوالحسن سعید بن هبت الله بن حسن طبیب بغدادی، معروف به العشاب (495ق) (نک: بوعلی همدان 33؛ آستان 19/534؛ دانشگاه 15/4098؛ الاعلام 3/103؛ عیون الانباء 2/133؛ و...) آغاز: قال الشیخ... ان اول مانطق به اللسان وثبت برهانه.                    * سدۀ 9ق، نسخ، 99گ، 18س. [چستربیتی 4024]،(ش215)                    * 964ق، نسخ عثمان بن خلیل بن حسن شافعی، 116گ، 21س. [چستربیتی 3978]،(ش214)                    * 967ق، نسخ، 333گ، 21س. [کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد5(713/363)]،(ش216)   مفرح النفس مؤلّف: شرف الدین محمد بن عمر بن ابی الفتوح بغدادی ماردینی، معروف به ابن الرأه در ده باب: الاول فی ذکر النفس وبعض احوالها، ...العاشر فی اللذه المکتسبه للنفس من جهه الحواس الباطنه. آغاز: بسمله، اما بعد حمد لله خالق الداء والدواء والمنقذ من الاعراض.                    * بی تاریخ، نسخ، 41گ، 19س. [چستربیتی 5019(مجموعه)]،(ش217)   مفردات مؤلّف: ابراهیم بن نصر بن منیر کندی (پس از 597ق) آغاز(افتاده): ... وحذر قارئ کتبهم ان یکون کحالتهم وبسط ورعاه.                    * 1228ق، نسخ توما ولد بطرس جباره طبیب، 234گ، 17س. [معهد ولکم للطب والصیدله9(36032)]،(ش218)   المقالات السبع من کتاب دیسقوریدس (هیولی الطب فی الحشائش والسموم) مؤلّف: دیسقوریدس العین زربی، ترجمۀ اصطفن بن بسیل، اصلاح حنین بن اسحق (نک: آستان 19/642-653) آغاز: ...لان کثیرا من القدماء والدین بعدهم وضعوا کتبا.                    * بی تاریخ، خط مغربی محمد بن عبدالملک بن یحیی، 148گ، 23س.[کتابخانۀ ملی مادرید5006(309/147)]،(ش219)   مقالات فی الطبّ (المسائل التسع) مؤلّف: ابوجعفر احمد بن عیسی هاشمی علوی در سه مقاله: الاولی فی مجالس اخذها المؤلف عن شیخه...، الثانیه فی ادویه قریبه...، الثالثه فی مسائل واجوبتها.... آغاز: الحمدلله رب العالمین... صارت صناعه الطب التی کانت اسنی الصنائع.                    * 749ق، نسخ ابراهیم بن یحیی بن محمد بن احمد بن زکریا، 149گ، 11س.[کتابخانۀ دانشگاه ابسالا32]،(ش220)   مقالة حیث لایحضر طبیب مؤلّف: موفق الدوله هبت الله بن جمیع اسرائیلی (594ق) در پنج باب: الاول فی اصول والتوطئات، ...الخامس فی خاتمه الرساله. آغاز: ... المرضی فاذا ینبغی لمن اراد ان یستخرج مایحتاج الیه.                    * بی تاریخ، نسخ مشکول، 39گ(آغاز افتاده)، 17س.[کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه 2136 (مجموعه520/306)]،(ش221)   المقالة الصلاحیة فی احیاء الصناعة الطبیة مؤلّف: موفق الدوله هبت الله بن جمیع اسرائیلی (594ق) در سه باب: الاول فی تقدیم ماینبغی ان یقدم بمقتضی عرض هذه الرساله، ...الثالث فی الاشاره الی طریق احیاء.... آغاز: قال هبه الله ... ان السید الاجل الملک الناصر جامع کلمه الایمان.                    * بی تاریخ، نسخ مشکول زیبا، 34گ، 17س.[کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه 2136 (مجموعه520/306)]،(ش222)   مقالة فی اصناف الراوند مؤلّف: موفق الدوله هبت الله بن جمیع اسرائیلی (594ق) در هفت فصل در انواع و خاصیت گیاه راوند. آغاز: عند اقامه بالاسکندریه مع... .                    * بی تاریخ، نسخ مشکول زیبا، 30گ، 17س.[کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه 2136 (مجموعه520/306)]،(ش223)   مقالة فی اوجاع الحصاة مؤلّف: ناشناخته در هشت باب: الاول الجزء العلمی الواجب ذکر مثلهدفی هذه المقاله، ...الثامن انواع الحقن فی مداواه الحصاه. آغاز: ... الزمان الطویل فی انعامها واحسانها کالاجتهاد فیما عم نفعه والتقرب الیه.                    * 1002ق، نسخ علی بن محمد بن عیسی بن طه بحیری، 49گ، 17س.[چستربیتی4567]،(ش224)   مقالة فی الجماع مؤلّف: موسی بن عبیدالله قرطبی اسرائیلی (601ق) آغاز: قال موسی... امرنی المولی الاجل... ان اذکر له التدبیر المعین علی کثره الجماع.                    * بی تاریخ، نسخ، 7گ، 23س.[چستر بیتی4014(مجموعه)]،(ش225)   مقالة فی ماهیة الشقنقور مؤلّف: موفق الدوله هبت الله بن جمیع اسرائیلی (594ق) آغاز: ان الشقنقور هو حیوان شدید الشبه بالورل.                    * بی تاریخ، نسخ مشکول زیبا، 8گ، 17س.[کتابخانۀ احمد ثالث ترکیه 2136 (مجموعه520/306)]،(ش226)   منبع الحیاة لمایحصل منه صحة من المهلکات مؤلّف: محمد ارلوی رومی (از شاگردان برکوی، 981ق) در سه باب: الاول یشتمل علی فصلین: الاول فی علم الطب، الثانی فی اجزاءالعلم....(نک: ایضاح المکنون4/566) آغاز: حمدله، وبعد فهذا مختصر فی الطب انتخبته بعون الرّب.                    * 1112ق، نسخ سیدمصطفی صفی طبیب، 68گ، 17س.[چستربیتی3676(مجموعه)]،(ش227)   منتخب الحاوی مؤلّف: ابوالحسن علی بن محمد قرشی مختصر و برگزیده ای است از الحاوی رازی. آغاز: ذکر تشریح الاعضاء ویرکیب الجسد الانسان.                    * سدۀ 9ق، نسخ، 45گ، 15س.[چستربیتی3988]،(ش228)                    * 1035ق، نسخ حاج مصطفی علوانی، 44گ(1-44)، 19س.[چستربیتی4803(مجموعه)]،(ش229)   المنتخب من مداواة العین وعلاجها بالحدید والادویة مؤلّف: عمار بن علی موصلی (زنده در 411ق) (قاهره، تیمورپاشا 100طب؛ عیون الانباء 2/89؛ معجم المؤلفین 7/268) آغاز: قال... هذا کتاب فی علاج العین علما وعملا وذکر طبقاتها ورطوباتها.                    * 1237ق، نسخ، 17گ(211-227)، 20س.[چستربیتی5416(مجموعه)]،(ش228) المنجح فی التداوی من صنوف الامراض والشکاوی مؤلّف: ابراهیم بن ابی سعید بن ابراهیم مغربی، معروف به علایی (زنده در 546ق) کتابی است مجدول به ترتیب حروف تهجی. نسخه ای از آن در مجلس با مؤلفی ناشناخته معرفی شده که 143 برگ و کتابت آن قبل از 715ق است. (مجلس 2/311، ش528) آغاز: ان اول ما افتتح به الخطاب واجمل ما ابتدئ به الکتاب... لما کانت الادویه والاغذیه.                    * سدۀ 10ق، نسخ، 131گ، 21س.[چستربیتی4642]،(ش231)   منظومة خواص الطبّ مؤلّف: بیادق حکیم منظومه ای است کوتاه در سیزده بیت در خاصیت علم طب. آغاز: ومن کلام بیادق الحکیم، وکان الرشید امره ان یجمع له خواص الطب.                    * بی تاریخ، خط مغربی، 2گ، 18س.[کتابخانۀ ملی تونس4205(مجموعه452)]،(ش232)   منظومة فی الطبّ (هدیة المقال فی الطبّ للنساء والرجال) مؤلّف: ابوالعباس احمد بن ابراهیم بن عبدالمرضی (حوالی 1200ق) منظومه ای است نسبتاً مفصل در 991بیت در بهداشت و طب عمومی زنان و مردان.(نک: معجم المؤلفین 1/351) آغاز: اعلم وفقنا الله وایاک ان علم الطب علم شریف... حمدا لمن بیده الشفاء... .                    * بی تاریخ، خط مغربی، 38گ(21-58)، 21س.[کتابخانۀ ملی تونس4205(مجموعه452)]،(ش233)   المنقذ من الهلکة فی دفع مضار السمائم المهلکة مؤلّف: حسین بن ابی ثعلب بن مبارک طبیب (بعد از 488ق) در سه مقاله: الاولی علامات السمائم المجهوله المعلومه...، الثالثه ذکر الحیوانات المسمومه من الافاعی... . آغاز: ...فقد قال سقراط الحکیم الفاضل عمرالانسان هو افضل.                    * بی تاریخ(آغاز افتاده)، نسخ، 97گ، 23س.[چستربیتی4525]،(ش234)                    *سدۀ 5ق، نسخ(انجام افتاده)، 133گ، 19س.[چستربیتی3795]،(ش235)   منهاج البیان فیما یستعمله الانسان مؤلّف: ابوعلی یحیی بن عیسی بن علی بن جزله طبیب بغدادی (493ق) (نک: آستان 19/572؛ دانشگاه 17/49؛ سپهسالار 5/678؛ مجلس 2/312؛ بوعلی همدان 65؛ و...) آغاز: الحمد لله الذی ظهرت بدائع مصنوعاته وبهرت غرائب.                    *614ق، نسخ محمد بن ابوالمکارم مینحی بن عطار بغدادی، 205گ، 25س.[چستربیتی4339]،(ش236)                    *1209ق، نسخ، 240گ، 25س.[مجموعۀ رباط در کتابخانۀ تریم 86(71)]،(ش237)                    *بی تاریخ، نسخ، 124گ، 21س.[چستربیتی3021]،(ش238)                    *سدۀ 6ق، نسخ، 231گ، 20س.[چستربیتی3976]،(ش239)   منهاج الدکان ودستور الاعیان مؤلّف: ابوالمنی داود بن ابونصر بن حافظ، معروف به کوهین عطار اسرائیلی (زنده در 658ق) (نک: سنا 1/84؛ پزشکی تهران 461 دو نسخه؛ معجم المؤلفین 4/143) آغاز: هذا منهاج... فیما ینبغی ان یحتوی علیه من الاشربه والمعاجین.                    *614ق، نسخ محمد بن ابوالمکارم مینحی بن عطار بغدادی، 205گ، 25س.[چستربیتی4339]،(ش240)                    *1089ق، نسخ، 113گ، 22س.[معهد ولکم للطب والصیدله153(174/76)]،(ش242)                    *1231ق، نسخ زیبا، 168گ، 21س.[مجموعۀ آل یحیی در کتابخانۀ تریم70طب(74)]،(ش241)   المنهج السوی والمنهل الروی فی الطبّ النبوی مؤلّف: جلال الدین سیوطی (911ق) آغاز: الحمدلله حمد الشاکرین... وبعد فهذا کتاب جمعت فیه الاحادیث الوارده فی الطب.                    *1081ق، نسخ، 71گ، 23س.[معهد ولکم للطب والصیدله90(207/88)]،(ش243)   المهذب الموجز فی الصناعة الطبّیة (العملیة والعلمیة) مؤلّف: شیخ ابوالفتح یحیی بن الیاس حکیم در چهار مقاله و هر مقاله در چند باب: ...المقاله الرابعه فی ذکر الادویه المفرده والمرکبه. آغاز: بعد البسمله ذکر فهرس محتویات الکتاب فقال الجزء العملی.                    *بی تاریخ(انجام افتاده)، نسخ، 103گ(35-137)، 29س.[چستربیتی4920(مجموعه)]،(ش244)   الموجز فی الطبّ مؤلّف: علاءالدین علی بن حزم قرشی، معروف به ابن نفیس (767ق) (نک: مجلس 2/299 و 19/235؛ ملک 1/758؛ مرکز احیاء 9/292؛ ملی 10/9؛ و...) آغاز: حمدله،... یشتمل هذا الکتاب علی اربعه فنون الاول فی قواعد الطب.                    * سدۀ 8ق، نسخ، 137گ، 17س.[چستربیتی4287]،(ش245)                    * 1018ق، نسخ محمد بن احمد نشرتی شافعی، 138گ، 21س.[کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد75(718/364)]،(ش246)                    * 1010ق، نسخ احمد حسینی انصاری، 209گ(1-209)، 15س.[چستربیتی4844]،(ش247)                    * بی تاریخ، نسخ، 160گ، 17س.[چستربیتی5418]،(ش248)   میزان الطبیب مؤلّف: ضیاءالدین عبدالله بن احمد مالقی العشاب، ابن بیطار (646ق) در بیست باب: الاول فی معرفه حفظ الصحه، ...الثمانون فی علاج الاظافر والداخس... .(الاعلام 4/67) آغاز: الحمد لله الذی خلق المخلوقات بقدرته وعلم الانسان مالم یعلم بحکمته.                    * بی تاریخ، نسخ، 51گ، 1917س.[کتابخانۀ دانشگاه ابسالا، سوئد58(720/364)]،(ش249)   النافع فی کیفیة تعلیم صناعة الطبّ مؤلّف: ابوالحسن علی بن رضوان بن علی بن جعفر مصری (حدود460ق) (نک: بروکلمان 1/637؛ ذیل بروکلمان 1/886؛ عیون الانباء 154؛ الاعلام 4/289) آغاز: المقاله الاولی من الکتاب النافع فی صناعه الطب صنعه.                    * سدۀ 8ق، نسخ، 37گ، 17س.[چستربیتی4026]،(ش250)                    * بی تاریخ، نسخ، 51گ(1-51)، 19س.[چستربیتی5019(مجموعه)]،(ش251)   نتیجة الفکر فی امراض البصر مؤلّف: فتح الدین احمد بن عثمان، معروف به ابن ابی حوافر (657ق) در پانزده باب در امراض مختلف چشم.(نک: ذیل بروکلمان 1/897؛ کشف الظنون 1926؛ الاعلام 1/167) آغاز: کتاب نتیجه الفکر... فهذه فهرست الابواب... الباب الاول فی امراض الطبقه الملتحمه.                    * 834ق، نسخ احمد بن محمد بن حسینی طوسی، 140گ، 13س.[چستربیتی3425(مجموعه)]،(ش252)   نزهة الاحباب ومعاشرة ذوی الالباب مؤلّف: مؤیدالدین ابونصر سموأل بن یحیی بن عباس مغربی (562ق) در دو جزء و هر جزء در دوازده «جمله». (نک: کشف الظنون 2/1938؛ عیون الانباء 471) آغاز: الحمدلله الذی جعل رحمته للمذنبین ملاذا... وبعد فقد اجمعت علی انشاء.                    * 1113ق، نسخ محمد بن سفر، 71گ، 25س.[ایاصوفیای ترکیه2129(463/294)]،(ش253)                    * بی تاریخ، نسخ یحیی بن یونس بن احمد دلانی مالکی ازهری، 118گ، 20س.[چستربیتی4151]،(ش254)   نزهة الارواح فی مسائل صناعة الجراح مؤلّف: خضر بن یعقوب جرایحی مسیحی دربارۀ مسائل صناعت جراحی، به صورت سؤال و جواب است. آغاز: الحمدلله رب العالمین الذی خلق الانسان وفضله بالعقل والنطق.                    * 1184ق، نسخ زیبا عمر بن عبدالله، 49گ، 25س.[چستربیتی4486]،(ش255)   النزهة الزهیة فی احکام الحمام الشرعیة والطبیة مؤلّف: زین الدین عبدالرؤف بن تاج العارفین بن علی مناوی (1031ق) در یک مقدمه و دو «کتاب» و خاتمه، و هر کتاب در هفت باب.(نک: مرعشی 27/371؛ معجم المؤلفین5/220) آغاز: الله احمد علی مانحنی من نعیم القناعه وعلی ماجبلنی علیه.                    * بی تاریخ، نسخ زیبا، 24گ، 23س.[مجموعۀ ابن سهل در کتابخانۀ تریم 392(310)]،(ش256)   النزهة المبهجة فی تشحیذ الاذهان وتعدیل الامزجة والابدان مؤلّف: داود بن عمر انطاکی (1008ق) (نک: گوهرشاد 1/196؛ ملک 1/770؛ دانشگاه 11/2140؛ مجلس 7/388؛ بوعلی همدان 106؛ و...) آغاز: سبحان من سجدت له جباه الاجرام صاغره.                    * 1094ق، نسخ عبدالرزاق طبیب، 181گ، 23س.[کتابخانۀ ملی تونس8241(مجموعه402)]،(ش257)   نهایة القصد فی صناعة الفصد مؤلّف: محمد بن ابراهیم بن صاعد اکفانی (749ق) در دو باب: الاول فیما یجری من هذه الصناعه مجری الکلیات... .(نک: ذیل بروکلمان 2/169) آغاز: الحمد لله منور قلوب المسلمین ذوی الالباب وملهمهم الصواب... وبعد فهذا مختصر یشتمل.                    * بی تاریخ، نسخ، 10گ، 21س.[چستربیتی4546]،(ش258)   النوادر الطبّیة مؤلّف: یحیی (یوحنّا) بن ماسویه (247ق) نسخۀ نادری از آثار ابن ماسویه است که تنها یک برگ آن موجود و مابقی مفقود شده است. آغاز: جنبک الله ایها الابن الرشید موطن الحیره وثبتک علی طریق الهدی.                    * 1424م.، خط مغربی غرسیه دال اشترالیه، 1گ، 21س.[کتابخانۀ ملی مادرید5240(مجموعه126/61)]،(ش259)   نورالعیون وجامع الفنون مؤلّف: ابوزکریا یحیی بن ابو الرجای طبیب در تشریح و امراض و ادویۀ چشم به طریق سؤال و جواب. (نک: بروکلمان، ملحق 2/901) آغاز: بسمله، حمدله، اما بعد فلما تأملت خلقه الانسان وما رکب الله تعالی فیه من الفضل.                    * بی تاریخ، نسخ، 74گ(1-74)، 48س.[چستربیتی 4921]،(ش260)   الواضح الدلیل فی مداواة العلیل مؤلّف: محمد بن علی بن عبدالله مسوری توهمی در هفتاد باب: الاول یذکر آراء الاطباء فی بیان اصل الطب؛ ...السبعون فی الاکیال والاوزان... . آغاز: الحمد لله الحکیم فی تدبیر العلیم فی تقدیره مثقف العقل بتفهیمه... وبعد فانی لمارأیت علم.                    * 1099ق، نسخ محمد بن حسن حلال (با حواشی)، 194، 28س.[چستربیتی 4012]،(ش261) * Email: yosefbeigbabapour@yahoo.com